Raport dr Phila Williamsa został opublikowany w listopadzie. Autor na wstępie zaznacza, że kwestie ewolucji przestępczości zorganizowanej należy rozpatrywać w odniesieniu do pracy Davida Rapoporta „The four waves of modern terrorism” (Cztery fale współczesnego terroryzmu – przyp. red.) dotyczącej fal terroryzmu. Ukazał, on jak terroryzm ewoluował w kontekście istotnych zmian politycznych, ekonomicznych i technologicznych na poziomie lokalnym i globalnym. Mimo, że jego teoria była wielokrotnie kwestionowana i modyfikowana, nadal pozostaje przekonująca.

Z tej racji dr Phil Williams podjął próbę podobnej analizy w odniesieniu do zorganizowanej przestępczości. Po zidentyfikowaniu początków i czterech fal współczesnej przestępczości zorganizowanej, raport wskazuje na kilka silnych trendów, które obecnie kształtują jej piątą falę.

Analizując historię zorganizowanej przestępczości w XX wieku Williams wyróżnił cztery fale, które, mimo że częściowo się pokrywają, są wyraźnie zdefiniowane. Pierwsza obejmuje rozwój grup mafijnych; druga koncentruje się na transnarodowym handlu narkotykami; trzecia dotyczy wpływu globalizacji na nielegalne rynki; a czwarta związana jest z pojawieniem się cyberprzestępczości, umożliwionej przez powszechny dostęp do technologii internetowych.

Zwraca też uwagę na wpływ czterech globalnych megatrendów, które prawdopodobnie stworzą nowe możliwości lub dostarczą dodatkowe zasoby dla zorganizowanej przestępczości. Są nimi m.in. rywalizacja geopolityczna, globalne zmiany klimatyczne, pojawiające się i przełomowe technologie oraz globalny kryzys zarządzania. To szerokie zjawiska, które będą miały istotny wpływ na środowisko, w którym działają organizacje przestępcze.

W związku z tym, raport opisuje przyszłe otoczenie, w którym organizacje przestępcze będą funkcjonować w 2040 roku, oraz cechy, które prawdopodobnie będą je charakteryzować. Williams przywołuje też opinie „Organized Crime and Cyberspace”, w której podkreślono, że „organizacje przestępcze, pozostając wierne swojej adaptacyjnej i zręcznej naturze, zawłaszczyły internet, aby łatwiej, bezpieczniej i skuteczniej świadczyć usługi, poszerzać bazę klientów i w efekcie generować większe zyski”. Cyberprzestrzeń sprzyja przestępczości i stworzyła nowe bodźce, umiejętności i możliwości dla zorganizowanej przestępczości. Choć wzrost cyberprzestępczości stanowi czwartą falę, będzie ona sięgać daleko w przyszłość, napędzając piątą, najpotężniejszą falę zorganizowanej przestępczości.

Organizacje przestępcze działają w większej liczbie miejsc niż kiedykolwiek wcześniej, przeniknęły i skorumpowały rządy oraz stały się coraz bardziej brutalne. Skorzystały one z nowych możliwości, m.in. bezpiecznych przystani oferowanych przez państwa autorytarne, które wspierają organizacje przestępcze w kontekście rywalizacji geopolitycznej i rozwoju technologicznego. Działają w tzw. „przestrzeni hybrydowej” i charakteryzują się elastycznością i dynamiką. Wszystko to odbywa się na nieprzejrzystych rynkach, gdzie granice między legalnymi a nielegalnymi działaniami się zacierają. Organizacja przestępcze wykorzystują też dominację hiperpołączonych węzłów i superwęzłów oraz coraz częstsze przestępcze formy zarządzania.

Pomimo, że wiele z tych prognoz można uznać za spekulatywne opierają się one na założeniu, że zmieniający się kontekst wynikający z globalnych megatrendów będzie miał istotny wpływ na zasoby przestępcze, zachowania, działalność oraz rozwój nielegalnych rynków.

Do 2040 roku zorganizowana przestępczość może osiągnąć niespotykany dotąd poziom, wykorzystując kryzysy klimatyczne, napięcia geopolityczne i postęp technologiczny. Stąd też dr Phil Williams przedstawia niepokojącą prognozę, w której sieci przestępcze funkcjonują niczym cienie rządów, chronione przez reżimy autorytarne, wzmocnione szybkim rozwojem technologicznym. Ta „piąta fala” zorganizowanej przestępczości, jak ją określa, będzie czerpać korzyści z rynków opartych na niedoborach, wykorzystując zakłócenia w dostępie do podstawowych zasobów, takich jak woda, minerały i energia, spowodowane zmianami klimatycznymi. Przewiduje się, że sieci przestępcze będą przenikać do legalnych rynków, zacierając granice między legalnymi a nielegalnymi działaniami i wykorzystując wszelkie niedobory zarówno społeczne, jak i gospodarcze jako siłę napędową swojego wzrostu.

Natomiast dzięki wykorzystaniu nowych narzędzi, takich jak sztuczna inteligencja, autonomiczne pojazdy i technologia 5G, organizacje przestępcze osiągną nowy poziom wyrafinowania, co utrudni organom ścigania przeciwdziałanie ich zasięgowi i odporności. Jednocześnie napięcia geopolityczne mogą pogorszyć sytuację, gdyż niektóre reżimy autorytarne mogą wykorzystywać sieci przestępcze jako przedłużenie władzy państwowej, oferując im bezpieczne przystanie i strategiczne wsparcie w zamian za destabilizujące działania za granicą.

Stąd też według dr Phila Williamsa nasuwają się pytania dotyczące globalnej gotowości do przeciwdziałania możliwej ewolucji przestępczości zorganizowanej. „Piąta fala” stanowi wyzwanie dla decydentów, organów ścigania i organizacji międzynarodowych, aby przemyśleć swoje podejście w szybko zmieniającym się świecie. Podkreśla też znaczenie proaktywnych strategii wykraczających poza tradycyjne metody walki z przestępczością, opowiadając się za kompleksową międzynarodową współpracą, elastycznym kształtowaniem polityki i innowacyjnymi technologiami w celu rozwiązania tego głęboko zakorzenionego zagrożenia.

W miarę jak przestępczość coraz bardziej przenika do legalnych gospodarek, stając się potężną siłą ekonomiczną i społeczną, międzynarodowa współpraca i innowacyjne strategie będą kluczowe dla złagodzenia tego narastającego zagrożenia. Sytuacja ta wymaga bezprecedensowej globalnej odpowiedzi.

Przyszłość jest z natury niepewna, ale kształtowana jest przez obecne trendy i wydarzenia. Te najbardziej wpływowe i wszechobecne tendencje, nazywane „megatrendami”, stanowią szerokie siły zmian, które wyznaczają ramy dla działań rządów, społeczeństw i zorganizowanej przestępczości. Są nimi rywalizacja geopolityczna, globalne zmiany klimatyczne, pojawiające się i przełomowe technologie oraz globalny kryzys zarządzania. Wszystkie te czynniki wpłyną na zasoby, motywacje i możliwości dostępne dla zorganizowanej przestępczości, co w znacznym stopniu ukształtuje piątą falę przestępczości zorganizowanej — prawdopodobnie większą i bardziej znaczącą niż poprzednie.

Rywalizacja geopolityczna

Odrodzenie rywalizacji między wielkimi mocarstwami będzie miało głęboki wpływ na zorganizowaną przestępczość, zwłaszcza jeśli towarzyszyć temu będą nieregularne formy przemocy, takie jak wojny domowe, powstania czy terroryzm. Zanik jednobiegunowego świata oraz widoczny zmierzch liberalnego porządku międzynarodowego sprzyjają temu trendowi. Siła i asertywność Rosji przyczyniły się do tego procesu, ale jeszcze bardziej znacząca jest rosnąca rola Chin jako konkurenta Stanów Zjednoczonych.

W nadchodzących 10–15 latach świat może podzielić się na dwa główne bloki: Rosję, Chiny, Pakistan, Koreę Północną, Iran, Syrię i Wenezuelę po jednej stronie oraz Stany Zjednoczone, Europę, Japonię, Australię, Koreę Południową, Izrael i być może Indie po drugiej, jeśli te ostatnie zrezygnują ze swojej tradycyjnej polityki niezaangażowania.

Przestępcze organizacje sponsorowane, wspierane i chronione przez państwa z krajowymi bezpiecznymi przystaniami będą trudne do powstrzymania. W tym aspekcie dr Williams zwraca uwagę, że główny globalny podział XXI wieku będzie wynikał z konfliktu między państwami, które utrzymują prawo i porządek, a tymi, które są zdominowane przez interesy przestępcze i władze przestępcze.

Stąd też zorganizowana przestępczość będzie coraz częściej wykorzystywana jako narzędzie rywalizacji geopolitycznej. Przykładem tego jest polityka Władimira Putina, który przekształcił rosyjską przestępczość zorganizowaną z elementu stanowiącego zagrożenie dla państwa w instrument polityki państwowej. Rosyjskie służby wywiadowcze korzystają z usług przestępców jako pośredników i zabójców, a cyberprzestępcy są chronieni, o ile ich działania są skierowane przeciwko wrogom Rosji.

Globalne zmiany klimatyczne

Świat staje się coraz cieplejszy i bardziej wilgotny, co niesie poważne konsekwencje. Wzrost poziomu mórz, ekstremalne zjawiska pogodowe i degradacja środowiska naturalnego wpływają na życie milionów ludzi, zwłaszcza w krajach globalnego południa. Grupy przestępcze wykorzystują te zjawiska do prowadzenia nielegalnych działań, takich jak nielegalna wycinka lasów, wydobycie surowców, przemyt dzikich zwierząt i handel szkodliwymi substancjami chemicznymi.

Zmiany klimatyczne oraz reakcje polityczne na nie tworzą nowe możliwości dla zorganizowanej przestępczości. Przykładem tego jest infiltracja sektora energii odnawialnej przez włoską mafię, która zdobywała zezwolenia na inwestycje w elektrownie wiatrowe poprzez korupcję urzędników.

Nowe i przełomowe technologie

Postęp technologiczny przyniósł wiele korzyści społeczeństwu, ale jednocześnie może prowadzić do technologicznie zaawansowanej przestępczości zorganizowanej. Niemal każda nowa innowacja stwarza znaczące możliwości nadużyć, a ironiczne jest to, że niektóre z najnowszych i przełomowych technologii używanych przez organy ścigania do walki z przestępczością mogą być wykorzystywane przez sieci przestępcze do przechytrzenia rządów.

Przykładem jest technologia 5G, nowy globalny standard dla sieci bezprzewodowych, który zapewnia wyższe prędkości danych, zwiększoną niezawodność i eliminuje opóźnienia komunikacyjne. Połączy ona wiele urządzeń, przyspieszając przejście z internetu do Internetu Rzeczy i tworząc przestrzenie hybrydowe. Najważniejsze z nich to inteligentne miasta, które będą miały rozległe powierzchnie podatne na ataki, oferując ogromne możliwości dla cyberprzestępczości.

Kolejną dziedziną atrakcyjną dla przestępczości zorganizowanej jest rozwój pojazdów autonomicznych, w tym dronów, samochodów bez kierowców i pojazdów podwodnych. Łańcuchy dostaw staną się bardziej elastyczne i efektywne, ale również bardziej narażone na ataki. Ponadto, poleganie na big data i usługach chmurowych może zwiększyć podatność systemów transportowych i logistycznych na zaawansowane technologicznie porwania, umożliwiając przestępcom zdalną kradzież towarów o wysokiej wartości. Ten rozwój prawdopodobnie doprowadzi do dwóch trendów: pojawienia się wyspecjalizowanych organizacji oferujących cyberprzestępczość jako usługę oraz rekrutacji cyberprzestępców w celu dostarczenia ekspertyzy dla grup przestępczych.

Przestępczość zorganizowana może również wykorzystać broń robotyczną, zwłaszcza jeśli dojdzie do jej wycieku z sektora wojskowego. Jednak bardziej bezpośrednio globalna produkcja stanie się coraz bardziej zautomatyzowana, zastępując wielu pracowników z ograniczonym dostępem do alternatywnych źródeł dochodu. To stworzy gotową pulę rekrutów dla organizacji przestępczych. Druk 3D może mieć podobne konsekwencje dla rynku pracy, jednocześnie ułatwiając produkcję broni i amunicji. Z drugiej strony, druk 3D wraz z biotechnologią może ostatecznie doprowadzić do produkcji syntetycznych organów, co podważy nielegalny handel narządami.

Biotechnologia może być również wykorzystywana przez przestępczość zorganizowaną, zwłaszcza, że staje się coraz bardziej zależna od cyberprzestrzeni. Jedna z prognoz przyszłościowych zidentyfikowała wiele potencjalnych typów przestępczości, w tym „cyber-bio-przestępczość, bio-malware, biohacking, domową produkcję narkotyków, nielegalną edycję genów, szantaż genetyczny i neuro-hacking”. Połączenie nanotechnologii i biotechnologii może również stanowić nieznane ryzyko. Ze względu na wysoce specjalistyczny charakter nanotechnologii wydaje się mniej prawdopodobne, by była ona wykorzystywana przez przestępczość zorganizowaną. Jednak w miarę jak nanochipy i małe czujniki stają się bardziej dostępne, mogą być używane w cyberprzestępczości. Możliwe jest również, że nanotechnologie będą wykorzystywane do zwiększenia produkcji leków — zarówno legalnych, jak i nielegalnych.

Globalny kryzys zarządzania

Kryzys zarządzania na świecie jest mniej namacalnym czynnikiem niż zmiany klimatyczne czy technologia, ale w wielu krajach tradycyjne normy, instytucje i procesy są coraz bardziej kwestionowane. Liczba słabych państw rośnie, korupcja staje się powszechna, a nawet w stabilnych demokracjach pojawiają się tendencje autorytarne. Przenikanie zorganizowanej przestępczości do struktur państwowych staje się narastającym problemem, podważającym fundamenty dobrego zarządzania. Kryzys ten, utrudnia skuteczne przeciwdziałanie złożonym problemom przestępczości i korupcji.

Erozja władzy państwowej staje się coraz bardziej powszechna. Państwa nadal roszczą sobie tradycyjne prerogatywy, traktując zarządzanie jako grę o sumie zerowej. Niepaństwowi aktorzy zapewniający usługi publiczne są postrzegani jako zagrożenie. Państwa domagają się wyłącznej władzy, nawet jeśli brakuje im zdolności do efektywnego pobierania podatków i świadczenia usług.

Państwa skupione na pobieraniu dochodów bez świadczenia odpowiednich usług są zazwyczaj postrzegane jako eksploatacyjne i tracą legitymację społeczną. Dotyczy to szczególnie państw rentierskich, gdzie dochody z zasobów naturalnych stają się celem dla skorumpowanych polityków.

Kraje z ograniczonymi zasobami naturalnymi są z natury słabsze, co tworzy okazje dla organizacji przestępczych do pełnienia funkcji państwowych na poziomie lokalnym. Neoliberalizm, promujący minimalizację roli państwa, często prowadzi do wzrostu korupcji i osłabienia odpowiedzialności państwa za dobrobyt obywateli.

To wszystko pokazuje, jak powszechna stała się przestępczość zorganizowana osadzona w strukturach państwowych. Takie grupy mogą wykorzystywać swoją władzę i wpływy, aby zapewnić sobie bezkarność. Globalny kryzys instytucji i systemów zarządzania, w połączeniu z infiltracją przez interesy przestępcze, stwarza dogodne warunki dla zorganizowanej przestępczości, czyniąc piątą falę ogromnym wyzwaniem.

Czynniki sprzyjające rozwoju przestępczości zorganizowanej

Dr Phil Williams wskazuje na sześć czynników zasadniczych, które będą determinować rozwój przestępczości zorganizowanej.

1. Państwa ochronne i przestępcze bezpieczne przystanie - Przestępczość zorganizowana będzie się rozwijać w świecie, w którym niektóre państwa zapewnią „parasole ochronne”. Państwa autorytarne mogą wspierać przestępczość zorganizowaną jako narzędzie polityki zagranicznej, zapewniając organizacjom przestępczym ochronę i bezpieczne przystanie. Przykładem jest D-Company w Pakistanie, czy Grupa Wagnera w Rosji.

2. Przestrzenie hybrydowe - Do 2040 roku światy wirtualny i rzeczywisty będą bardziej zatarte, nakładając się i przecinając na wiele sposobów. Przestępczość zorganizowana będzie funkcjonować w hybrydowych przestrzeniach – strefach quasi-konwergencji wirtualnej i rzeczywistej. Stała łączność przez Internet Rzeczy i miasta inteligentne zatarły granicę między cyberprzestępczością a tradycyjną przestępczością, umożliwiając przestępcom łatwiejszą współpracę bez względu na odległość.

3. Technologicznie wspierana przestępczość - Organizacje przestępcze już dziś korzystają z technologii takich jak GPS, szyfrowana komunikacja czy kryptowaluty. Jednak połączenie intencji przestępczych ze sztuczną inteligencją (AI) może być multiplikatorem ich siły, umożliwiając bardziej złożone ataki, oszustwa z użyciem deepfake-ów czy tworzenie nowych narkotyków syntetycznych.

4. Plastyczność i dynamika sieci przestępczych - Organizacje przestępcze będą coraz bardziej elastyczne, dynamiczne i zdecentralizowane. Przestępczość zorganizowana będzie polegać na elastycznych sieciach „przedsiębiorców przestępczych”, działających projektowo, bez stałych struktur hierarchicznych.

5. Zatarcie granic między rynkami legalnymi i nielegalnymi - Granica między rynkami legalnymi a nielegalnymi będzie coraz bardziej rozmyta. „Szare rynki” staną się bardziej powszechne, gdy towary nielegalne będą integrowane z legalnymi łańcuchami dostaw. Legalne firmy mogą również w coraz większym stopniu współpracować z organizacjami przestępczymi.

6. Kryminalne węzły i superwęzły - Przestępcy na całym świecie będą coraz bardziej połączeni poprzez sieć węzłów i superwęzłów, które ułatwią przepływy przestępcze. Przykłady takich superwęzłów to Dubaj, czy Marbella, które już teraz stanowią ośrodki dla wielu grup przestępczych.

Piąta fala nadchodzi. Jak jej przeciwdziałać?

Do roku 2040 świat może stać się niezwykle korzystnym środowiskiem dla zorganizowanej przestępczości, która będzie się rozwijać poprzez ekspansję działalności, dywersyfikację i konsolidację władzy politycznej. Rynki niedoboru, będące skutkiem zmian klimatycznych i działań mających na celu ich złagodzenie, zostaną zdominowane przez sieci przestępcze. Te organizacje odegrają kluczową rolę w dostarczaniu żywności, wody i innych podstawowych dóbr oraz usług. Będą również ułatwiać migrację osób uciekających przed konfliktami i konsekwencjami zmian klimatycznych. Niektóre z tych grup będą wspierane i chronione przez państwa, podczas gdy inne będą ściśle współpracować z legalnymi firmami, tworząc nową symbiozę między przestępczością a sektorem prywatnym. Dodatkowo, wykorzystanie nowych technologii wzmocni organizacje przestępcze różnego rodzaju.

W efekcie dochody z działalności przestępczej znacząco wzrosną. Nielegalne przepływy finansowe będą przechodzić przez centra i supercentra przestępcze, a same organizacje będą wykazywać ogromną różnorodność struktur i strategii. Rynki staną się nieprzejrzyste, a tradycyjne rozróżnienia między legalnym a nielegalnym będą coraz mniej widoczne. Legalne przedsiębiorstwa i organizacje przestępcze mogą stać się nie do odróżnienia. Niektóre rządy będą funkcjonować jak zorganizowane grupy przestępcze, podczas gdy, niektóre organizacje przestępcze będą pełnić role typowe dla państw, oferując ochronę i świadczenie usług.

Jedno jest pewne. Zorganizowana przestępczość w 2040 roku będzie silniejsza, napędzana przez zmiany klimatyczne, rywalizację geopolityczną, słabe zarządzanie i nowe technologie. Może to prowadzić do scenariusza określanego jako „przestępcza nirwana” i „demokratyczna dystopia”. Czy można podjąć działania, aby zapobiec lub ograniczyć taką możliwość? Niestety, możliwości są ograniczone. Mimo to istnieje kilka zaleceń, które można wdrożyć, aby złagodzić wpływ zorganizowanej przestępczości na społeczeństwo i środowisko.

Po pierwsze, należy zmienić sposób myślenia o organizacjach przestępczych, skupiając się mniej na ich bezpośrednim zwalczaniu, a bardziej na ograniczaniu dostępnych im możliwości. Kluczowym wnioskiem tej analizy jest to, że do 2040 roku możliwości dla zorganizowanej przestępczości znacznie się rozszerzą. Aby temu przeciwdziałać, potrzebne jest inne podejście do polityki w różnych obszarach, które są ze sobą ściśle powiązane i mogą prowadzić do tzw. „negatywnych synergii”, jak określił to politolog Thomas Homer Dixon w swej pracy „The Upside of Down”.

Po drugie, aby ograniczyć takie negatywne efekty, konieczne są działania zapobiegające przestępczemu wykorzystaniu procesów i skutków zmian klimatycznych. Jednym z rozwiązań mogłaby być wspólna inicjatywa mająca na celu stworzenie bardziej liberalnego, ale kontrolowanego podejścia do migracji nieregularnej, jednocześnie starając się zmniejszyć wpływ zmian klimatycznych jako czynnika powodującego migrację. Wymaga to lokalnych działań mających na celu złagodzenie najpoważniejszych skutków rosnących temperatur i ekstremalnych zjawisk pogodowych.

W odniesieniu do pojawiających się technologii kluczowe jest również, aby organy ścigania i służby wywiadowcze szybko i szeroko zaadaptowały sztuczną inteligencję, komputery kwantowe i inne innowacje. Tylko w ten sposób mogą one zyskać i utrzymać przewagę nad przestępcami wykorzystującymi te same technologie.

Organy ścigania powinny również skoncentrować swoje wysiłki na przestępczych centrach i supercentrach, dążąc do ich osłabienia, zakłócenia i rozbicia. Ważne jest także przerwanie połączeń między tymi centrami i zmniejszenie ich wpływu na globalną sieć przestępczą.

Ponadto istotne jest uznanie, że zorganizowana przestępczość stała się narzędziem rywalizacji geopolitycznej w niektórych krajach. W związku z tym inne państwa powinny traktować ją jako wyzwanie dla bezpieczeństwa narodowego, a nie tylko jako problem porządku publicznego. Państwa powinny ujawniać i piętnować kryjówki przestępcze, podkreślać ich nielegalność i – tam gdzie to możliwe – nakładać na nie znaczące sankcje.

Konieczne są również intensywne działania na rzecz poprawy i wzmocnienia zarządzania państwami, co ograniczyłoby możliwości dla alternatywnych, przestępczych form rządzenia. Może to wymagać ustanowienia globalnego organu odpowiedzialnego za regularne ocenianie jakości rządzenia, wskazywanie braków i dostarczanie rekomendacji, a także tworzenie zachęt dla państw do ich wdrażania. Dobrym punktem wyjścia byłoby skupienie uwagi na krajach, które osiągają najwyższe wskaźniki zorganizowanej przestępczości zakorzenionej w strukturach państwowych. Publiczne piętnowanie tych państw mogłoby być pierwszym krokiem, ale powinno być wsparte działaniami mającymi na celu eliminację infiltrowanych organizacji i osób.

Ostatecznie - jak zaznaczono - zarówno działania zapobiegawcze, jak i łagodzące nie mogą być odkładane na przyszłość — muszą zostać podjęte już teraz i realizowane z poczuciem pilności. ”Czas nie sprzyja wysiłkom w walce z zorganizowaną przestępczością”. Jeśli nie zostaną podjęte zdecydowane i szybkie działania, organy ścigania będą coraz bardziej pozostawać w tyle za dynamicznie rozwijającymi się organizacjami przestępczymi.