Kluczowe ustalenia raportu

• Unikalny model handlu narkotykami: w Rosji dominuje innowacyjny system łączący rynki darknetowe, płatności kryptowalutowe oraz fizyczne skrytki, znane jako „dead drops" lub „depozyty martwe".
• Nowa generacja przestępczości zorganizowanej: technologicznie zaawansowane grupy kontrolują produkcję, dystrybucję i marketing narkotyków, wykorzystując zaawansowane narzędzia cyfrowe.
• Zmiana konsumpcji: wzrost popularności lokalnie produkowanych syntetycznych stymulantów, takich jak syntetyczne katynony.
• Realne skutki społeczne: wysokie wskaźniki uwięzień wśród młodych ludzi, narastająca przemoc oraz rosnące problemy zdrowotne.
• Nieefektywna reakcja władz: działania organów ścigania skupiają się na nisko postawionych kurierach, podczas gdy główni organizatorzy pozostają niewykryci.
• Globalne zagrożenia: ekspansja tego modelu do innych krajów może znacząco zmienić globalny krajobraz handlu narkotykami.
• Potrzeba skoordynowanych działań: konieczność współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym w celu przeciwdziałania nowym zagrożeniom.

Nowy model handlu narkotykami

W ciągu ostatniej dekady w Rosji wykształcił się zupełnie nowy sposób funkcjonowania nielegalnej gospodarki narkotykowej, który łączy:

• Rynki darknetowe: platformy internetowe działające w ukrytej sieci, gdzie sprzedawcy i kupujący pozostają anonimowi.
• Płatności kryptowalutowe: transakcje dokonywane w kryptowalutach, co utrudnia ich śledzenie.
• Fizyczne skrytki: ukryte miejsca w przestrzeni publicznej, gdzie narkotyki są deponowane przez kurierów i odbierane przez kupujących.

Mechanizm działania

Tradycyjne metody zakupu narkotyków, takie jak bezpośrednie transakcje na ulicy czy w barach, tracą na znaczeniu. Obecnie większość transakcji odbywa się za pośrednictwem platform darknetowych. Po sfinalizowaniu transakcji i dokonaniu płatności w kryptowalutach, kupujący otrzymuje dokładne informacje o lokalizacji skrytki z towarem. Kurierzy, zwani „kladmenami”, ukrywają paczki w miejscach publicznych, takich jak latarnie, rury spustowe czy krzewy.

Rozwój tego nowatorskiego modelu wynika z kilku unikalnych dla Rosji czynników:

• Restrukcyjna polityka antynarkotykowa: surowe przepisy i intensywny nadzór skłoniły przestępców do poszukiwania bardziej anonimowych i trudniejszych do wykrycia metod dystrybucji.
• Napięte stosunki handlowe z Zachodem: ograniczenia w międzynarodowej wymianie handlowej utrudniły import tradycyjnych substancji, takich jak kokaina czy heroina.
• Silne zaplecze technologiczne: wysoki poziom umiejętności technologicznych społeczeństwa umożliwił rozwój zaawansowanych platform darknetowych i powszechne wykorzystanie kryptowalut.

Rola Telegramu na rosyjskich rynkach narkotykowych

Telegram, szyfrowana aplikacja do przesyłania wiadomości, stworzona w 2013 roku przez rosyjskich braci Nikołaja i Pawła Durowów, odgrywa kluczową rolę w rosyjskim handlu narkotykami. Jest jedną z najpopularniejszych aplikacji w Rosji, szczególnie wśród młodzieży. Jednym z powodów jej popularności jest szeroka funkcjonalność, wykraczająca poza bezpośrednie przesyłanie wiadomości, obejmująca wielowarstwowe kanały, rynki, usługi subskrypcyjne i blogi. Telegram jest preferowaną aplikacją rosyjskich rynków darknetowych i sprzedawców, którzy wykorzystują ją do reklamowania się, informowania klientów o nowościach, dzielenia się wiadomościami związanymi z rynkiem i budowania społeczności poprzez organizowanie konkursów i dyskusji grupowych.

W niektórych przypadkach rynki i sprzedawcy używają funkcji „botów” Telegramu do prowadzenia sprzedaży narkotyków. Obejmuje to chatboty, które przesyłają wybory klientów do sprzedawcy, umożliwiając bezpośrednią sprzedaż. Telegram prowadzi również platformę mikroblogową Telegra.ph, która pozwala użytkownikom tworzyć proste, anonimowe strony internetowe z funkcjami multimedialnymi i publikować je dla czytelników. Użytkownicy mogą dzięki temu dzielić się menu i szczegółowymi instrukcjami dotyczącymi uczestnictwa w rynkach. W ten sposób komunikator ten działa jako rozszerzenie ekosystemu rosyjskich rynków darknetowych, zapewniając funkcje informacyjne, reklamowe, sprzedażowe i społecznościowe. 

Funkcjonalność wykorzystywana przez przestępców:

• Kanały i grupy: umożliwiają sprzedawcom reklamowanie się, informowanie o nowościach i budowanie społeczności.
• Boty: automatyzują proces sprzedaży, umożliwiając bezpośrednie transakcje bez udziału człowieka.
• Telegra.ph: platforma mikroblogowa pozwalająca na tworzenie anonimowych stron internetowych z funkcjami multimedialnymi, gdzie publikowane są menu i instrukcje dla klientów.

Zmiana wzorców konsumpcji

Nowy system dystrybucji wpłynął znacząco na preferencje konsumentów narkotyków w Rosji:

• Wzrost popularności syntetycznych stymulantów: lokalnie produkowane syntetyczne katynony, takie jak mefedron, stały się bardziej dostępne i tańsze.
• Łatwość produkcji: prosta synteza chemiczna i dostępność prekursorów sprzyjają masowej produkcji tych substancji.
• Sieć chemików-amatorów: zaopatrywani przez rynki w niezbędne chemikalia, sprzęt i instrukcje, zapewniają stały dostęp do tych substancji.

Rosyjskie platformy darknetowe, takie jak Kraken, Mega i Blacksprut, kontrolują obecnie 93 proc. globalnego udziału w tym segmencie rynku, generując około 1,5 miliarda dolarów przychodu w samym 2023 roku.

Skutki społeczne i zdrowotne

Mimo cyfrowego i anonimowego charakteru tego modelu, niesie on poważne konsekwencje dla rosyjskiego społeczeństwa:

• Wpływ na młodzież: młodzi ludzie są często rekrutowani jako kurierzy, co naraża ich na ryzyko aresztowań, przemocy i uzależnień.
• Wzrost przemocy: pojawienie się egzekutorów, zwanych „sportowcami", którzy stosują surowe kary wobec kurierów podejrzewanych o nielojalność czy zaniedbanie.
• Kryzys zdrowia publicznego: łatwy dostęp do silnych syntetycznych narkotyków prowadzi do wzrostu liczby uzależnień i problemów zdrowotnych, szczególnie wśród młodego pokolenia.

Reakcja władz

Rosyjskie władze w dużej mierze nie radzą sobie z efektywnym zwalczaniem tego nowego modelu:

• Skupienie na nisko postawionych kurierach: działania organów ścigania koncentrują się głównie na aresztowaniach kurierów, podczas gdy główni organizatorzy pozostają poza zasięgiem.
• Brak skutecznej strategii: niedostateczne narzędzia i zasoby do walki z cyfrowymi aspektami systemu umożliwiają jego dalszy rozwój i ekspansję.

Rosnąca skala i efektywność rosyjskiego modelu handlu narkotykami zaczyna mieć wpływ poza granicami kraju:

• Ekspansja międzynarodowa: system ten zaczyna pojawiać się w innych krajach, takich jak Ukraina czy Korea Południowa, zwłaszcza w miejscach o surowych reżimach antynarkotykowych.
• Zmiana globalnych rynków: potencjał do przekształcania krajowych krajobrazów narkotykowych podważa tradycyjne rozumienie wpływu rynków darknetowych na globalną gospodarkę narkotykową.
• Zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia publicznego: ekspansja tego modelu stwarza nowe wyzwania dla międzynarodowych organów ścigania i systemów opieki zdrowotnej.

Rosyjski model handlu narkotykami poprzez darknet i system „depozytów martwych” stanowi znaczące wyzwanie dla globalnych wysiłków w walce z nielegalnym handlem narkotykami. Jego innowacyjność, skuteczność i zdolność do szybkiej adaptacji mogą uczynić go dominującym modelem na świecie.

Zalecenia raportu GITOC

• Działania na poziomie krajowym: Rosyjskie władze powinny priorytetowo traktować łagodzenie negatywnych skutków społecznych i opracować strategie zwalczania głównych organizatorów procederu, zamiast skupiać się na nisko postawionych kurierach.
• Wzmocnienie zdolności policyjnych: inwestycje w umiejętności techniczne niezbędne do skutecznego zwalczania zaawansowanych rynków darknetowych.
• Reformy prawne: przemyślenie surowych przepisów dotyczących kar za przestępstwa narkotykowe, aby zmniejszyć masowe uwięzienia, zwłaszcza młodych osób.
• Współpraca międzynarodowa: organy ścigania na świecie muszą zaznajomić się z tym modelem, monitorować jego rozprzestrzenianie się i współpracować w celu przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom.
• Monitorowanie przepływów finansowych: badanie, w jaki sposób nielegalne środki finansowe z rosyjskich rynków darknetowych przenikają do legalnej gospodarki i wspierają szersze działania przestępcze.
• Kontrola prekursorów chemicznych: Międzynarodowa współpraca w celu monitorowania i zakłócania dostaw substancji używanych w produkcji syntetycznych narkotyków.

Nowy rosyjski model handlu narkotykami, łączący zaawansowane technologie z nowatorskimi metodami dystrybucji, stanowi poważne wyzwanie dla globalnych wysiłków w walce z nielegalnym handlem narkotykami. Jego efektywność, zdolność do szybkiej adaptacji oraz potencjał ekspansji międzynarodowej mogą uczynić go dominującym na świecie. Bez zdecydowanych i skoordynowanych działań istnieje realne ryzyko, że negatywne konsekwencje tego systemu będą miały wpływ na społeczeństwa na całym świecie.