Mówi o tym wprost raport EU-SOCTA 2025, mający być podstawą strategicznego podejścia Europy do zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości. W oparciu o jego ustalenia Rada Unii Europejskiej określa priorytety działań organów ścigania, wyznaczając kierunki rozwoju planów operacyjnych Europejskiej Multidyscyplinarnej Platformy Przeciwdziałania Zagrożeniom Przestępczym (EMPACT) na najbliższe cztery lata.

Jest on czołową analizą Europolu, która przedstawia kompleksowy przegląd zagrożeń, jakie stwarza poważna i zorganizowana przestępczość w Europie. Publikowany jest co cztery lata, identyfikuje kluczowe działania przestępcze, dynamikę sieci przestępczych i pojawiające się trendy. Informacje w nim zawarte opierają się na opiniach państw członkowskich UE i stron trzecich oraz na wiedzy specjalistycznej Europolu.

Uwarunkowania społeczno-gospodarcze

Konflikty zbrojne w różnych częściach świata, rosnące napięcia między mocarstwami i kryzysy humanitarne (np. masowe migracje) sprzyjają działalności przemytników ludzi, broni czy narkotyków. Otwarte rynki oraz swobodny przepływ towarów w UE umożliwiają przestępcom łatwiejsze tworzenie nowych szlaków i przejmowanie kontroli nad wybranymi obszarami biznesu (m.in. logistyką, transportem). Współczesne grupy przestępcze są wielonarodowe — nie ograniczają się do jednego państwa, lecz operują na kilku kontynentach, co pozwala im efektywnie wykorzystywać rozbieżności w przepisach prawnych, podatkowych i celnych.

Kryzysy finansowe, pandemia COVID-19 oraz niestabilna sytuacja gospodarcza wielu regionów świata zwiększają podatność na korupcję i nadużycia związane z funduszami pomocowymi czy inwestycyjnymi. Rosnące rozwarstwienie społeczne (coraz większa grupa osób w trudnej sytuacji ekonomicznej) dostarcza przestępcom nowego „naboru” do swoich szeregów, a także dodatkowej klienteli dla nielegalnych towarów i usług (np. tanich używek czy podrabianych produktów). Zdolność do wnikania w legalną gospodarkę i wprowadzania do niej nielegalnych zysków (pranie pieniędzy) prowadzi do poważnych zniekształceń rynkowych, generując dalsze problemy w relacjach biznes–państwo.

Kluczowe obszary zagrożeń

Cyberprzestępczość i ataki na infrastrukturę krytyczną: Rosnące uzależnienie od systemów IT (sieci energetyczne, dostawy wody, usługi bankowe) jest „złotym graalem” dla cyberprzestępców. Według raportu „ENISA Threat Landscape 2024”, ataki ransomware nie ograniczają się już jedynie do blokowania danych i żądania okupu, lecz często obejmują także kradzież wrażliwych informacji i grożenie ich upublicznieniem (double extortion). W modelu Crime-as-a-Service przestępcy sprzedają m.in. zestawy exploitów, botnety czy gotowe platformy do phishingu, co zwiększa liczbę potencjalnych atakujących. Awarie i przestoje w infrastrukturze krytycznej mogą sparaliżować funkcjonowanie całych regionów, powodując dotkliwe straty finansowe i podważając zaufanie społeczne.

Wykorzystywanie seksualne dzieci: Obserwuje się wzrost liczby materiałów CSAM (Child Sexual Abuse Material) i aktywność przestępców w tworzeniu zamkniętych społeczności sieciowych. Jak wskazują raporty „Intelligence Notification: Violent online communities threaten children” (Europol, 20 lutego 2025) oraz „Law enforcement targets online cult communities dedicated to extremely violent child abuse” (Europol, 5 lutego 2025), istnieją grupy nie tylko rozpowszechniające treści pedofilskie, lecz także promujące skrajną przemoc wobec dzieci. Generatywne modele AI dodatkowo komplikują ściganie, umożliwiając tworzenie „syntetycznych” obrazów czy filmów. W efekcie przybywa szokujących treści w tempie trudnym do kontrolowania.

Przemyt migrantów i handel ludźmi: Niestabilność polityczna, konflikty i ubóstwo w regionach sąsiadujących z UE skłaniają tysiące osób do poszukiwania lepszej przyszłości w Europie, co generuje ogromny rynek dla przemytników (tzw. migrant smuggling). Grupy przestępcze oferują fałszywe dokumenty i zorganizowany transport, często narażając życie migrantów. Po dotarciu na teren UE ofiary bywają wykorzystywane w celach seksualnych lub pracowniczych. Zjawisku towarzyszy korupcja urzędników granicznych, pracowników linii lotniczych czy agencji turystycznych. Liczne dokumenty Europolu opisują transnarodowe siatki, w których każdy etap (dostarczanie dokumentów, przekraczanie granic, zakwaterowanie) jest koordynowany przez wyspecjalizowanych „podwykonawców”.

Handel narkotykami: Handel narkotykami pozostaje jedną z najbardziej dochodowych gałęzi przestępczości zorganizowanej. Wysoka dostępność kokainy z Ameryki Łacińskiej oraz rozwój krajowej produkcji syntetyków (MDMA, amfetamina) napędzają ten rynek. W raporcie „Criminal Networks in EU ports: Risk and challenges for law enforcement” (Europol, 2023) podkreśla się rosnący poziom korupcji i przemocy w portach morskich, przez które przemycane są ogromne ilości narkotyków w kontenerach. Konkurencja w handlu narkotykami często skutkuje porachunkami między grupami przestępczymi, co prowadzi do użycia broni i śmiertelnych incydentów, również z udziałem przypadkowych osób.

Handel bronią palną i materiałami wybuchowymi: W Europie odnotowuje się znaczną dostępność broni pochodzącej z regionów powojennych (np. Bałkanów) oraz wzrost wykorzystania technologii druku 3D do produkcji elementów broni. Materiały wybuchowe bywają stosowane do zastraszania lub niszczenia infrastruktury konkurentów. Tego typu incydenty występują przy konfliktach gangów, a także mogą być narzędziem tzw. aktorów hybrydowych, dążących do osłabienia stabilności UE. Brak jednolitych regulacji w państwach trzecich ułatwia transfer broni na teren Unii, co dodatkowo podkreśla konieczność ścisłej koordynacji działań służb celnych i policji na szczeblu międzynarodowym.

Przestępstwa przeciw środowisku (m.in. nielegalny handel odpadami): W obliczu zaostrzających się przepisów dotyczących gospodarki odpadami przestępcy oferują „tańsze” metody utylizacji — nielegalne składowiska bądź wywóz śmieci do państw o słabszym nadzorze. Prowadzi to do skażenia gleby, wód i naraża na niebezpieczeństwo zdrowie mieszkańców okolicznych terenów. Choć rośnie liczba inicjatyw obywatelskich tropiących nielegalne transporty odpadów, służby kontrolne nierzadko dysponują ograniczonymi zasobami. Nielegalny handel chronionymi gatunkami zwierząt (tzw. wildlife crime) czy wyrąb lasów również wpisują się w tę kategorię, aczkolwiek w niniejszym opracowaniu główny nacisk położono na kwestię odpadów i zanieczyszczeń.

Przestępczość przeciwko mieniu: W ostatnich latach skala przestępczości przeciwko mieniu w UE pozostaje względnie stabilna, co częściowo wynika z coraz lepszych zabezpieczeń domów, pojazdów i instytucji. Nie oznacza to jednak, że przestępcy rezygnują z działalności — nowe technologie wykorzystywane w systemach zabezpieczeń prowokują ich do poszukiwania innowacyjnych metod, w tym zaawansowanych cyberataków. Ponadto wraz z rozwojem cyfrowego rynku aktywów rośnie liczba przestępstw internetowych, np. kradzieży kryptowalut lub tokenów NFT.

Cyfryzacja metod włamania i kradzieży: Coraz częściej pojawiają się doniesienia o elektronicznych lukach w systemach zabezpieczeń samochodów, używaniu ładunków wybuchowych w atakach na bankomaty czy przejmowaniu kontroli nad systemami alarmowymi. Typowa dla przestępczości przeciwko mieniu taktyka „fizycznego” włamania coraz częściej bywa uzupełniana, a nawet zastępowana, przez narzędzia cyfrowe. Już teraz notuje się wiele kradzieży pojazdów z wykorzystaniem ataków relay (bezkluczykowych), a w miarę rozwoju elektronicznych zabezpieczeń można spodziewać się dalszych innowacji po stronie przestępców.

Mobilne grupy, młodzi rekruci: Włamania i kradzieże w Europie coraz częściej przeprowadzają mobilne grupy przestępcze MOCGs) działające transgranicznie. Wybierają one kraje docelowe, kierując się zarówno potencjalnie wyższym zyskiem, jak i niższym ryzykiem zatrzymania. Zdarza się, że do struktur tych grup włączane są osoby niepełnoletnie, licząc na łagodniejsze kary sądowe. Młodzi sprawcy biorą udział nie tylko w drobnych pracach pomocniczych (np. obserwacji), lecz także w samych włamaniach, kradzieżach kieszonkowych czy rozbojach.

Dobra luksusowe, dzieła sztuki i cyfrowe aktywa: W obszarze przestępstw przeciwko mieniu zauważalny jest wzrost liczby ataków na luksusowe towary i kosztowności, co wiąże się m.in. z ograniczeniem obrotu gotówką. Rośnie również handel dobrami kultury, zwłaszcza w obliczu konfliktów i kryzysów, które sprzyjają nielegalnemu wydobywaniu lub wywozowi artefaktów. Nową płaszczyznę dla przestępczości stanowią natomiast cyfrowe dobra, takie jak kryptowaluty czy NFT, których anonimowy i zdecentralizowany charakter zachęca do działań niezgodnych z prawem.

Konsekwencje i łańcuch przyczynowo skutkowy

Pieniądze pochodzące z oszustw, handlu narkotykami, bronią czy ludźmi są „czyszczone” poprzez inwestycje w legalnie działające przedsiębiorstwa, m.in. w sektorze nieruchomości, hotelarstwa czy usług doradczych. Przy rosnącej cyfryzacji finansów (kryptowaluty, fintech) taka infiltracja bywa trudniejsza do wykrycia, co przekłada się na większy wpływ przestępców na legalny rynek. Według dokumentu „Eurojust Casework on Corruption: 2016–2021 Insights” (Eurojust) korupcja stanowi często kluczowe narzędzie pozwalające unikać kontroli i odpowiedzialności karnej.

Korupcja umożliwia uzyskanie poufnych informacji oraz przyspieszenie lub zablokowanie postępowań administracyjnych czy sądowych. Osoby odpowiedzialne za kontrolę (celnicy, funkcjonariusze policji) często stają się newralgicznymi „wąskimi gardłami”, które wystarczy przekupić, by zapewnić płynne działanie przestępczych struktur. W dłuższej perspektywie korupcja podkopuje fundamenty państwa prawa i zaufanie obywateli do instytucji publicznych.

Rywalizacja między grupami przestępczymi nierzadko prowadzi do eskalacji przemocy z użyciem broni, co przekłada się na śmierć osób postronnych i wzrost poczucia niepewności w społeczeństwie. Nieletni są rekrutowani do drobniejszych działań terenowych (np. rozprowadzania narkotyków, dokonywania rozbojów) lub aktywności w cyberprzestrzeni (ataki DDoS, phishing), a przestępcy liczą przy tym na łagodniejsze kary wobec młodych sprawców. Jednocześnie nasilają się praktyki dyscyplinujące członków grup (napaści, zastraszanie rodzin), co utrudnia organom ścigania rozbicie sieci.

Konflikt w Ukrainie: możliwe skutki i wyzwania

Wojna w Ukrainie oraz scenariusze jej potencjalnego zakończenia mogą w istotny sposób wpłynąć na warunki sprzyjające rozwojowi zorganizowanej przestępczości w Europie. Po pierwsze, istnieje obawa, że wraz z zawarciem rozejmu czy pokoju duże ilości broni i amunicji wojskowej trafią na czarny rynek. Bez odpowiedniego nadzoru i szybkiego zabezpieczenia zasobów militarnych może nastąpić wzrost przemytu broni, co w konsekwencji wzmocni możliwości bojowe grup przestępczych.

Drugim czynnikiem jest demobilizacja żołnierzy. Weterani, którzy często posiadają zaawansowane umiejętności bojowe i taktyczne, mogą zasilić szeregi grup przestępczych, zwłaszcza jeśli zabraknie dla nich alternatywnego zatrudnienia czy pomocy psychologicznej. W efekcie struktury kryminalne mogą się profesjonalizować, a poziom zagrożenia i aktów przemocy w całej Europie może wzrastać.

Koniec działań wojennych bywa powiązany z przejściowym osłabieniem kontroli instytucjonalnej, szczególnie w regionach bezpośrednio dotkniętych wojną. Grupy przestępcze mogą to wykorzystać do przegrupowania się, wykorzystania niejasnych regulacji i słabego nadzoru granicznego. Niewykluczone jest także zacieśnienie współpracy między przestępcami a podmiotami prowadzącymi tzw. działania hybrydowe, co może skutkować dalszą destabilizacją regionu.

W kontekście postsowieckich struktur przestępczych na szczególną uwagę zasługuje zjawisko worów w zakonie (thieves in law), charakteryzujących się tradycyjnym kodeksem i ścisłą hierarchią. Po zakończeniu konfliktu mogą oni wzmocnić swoje wpływy, przejmując zapasy broni i rekrutując byłych żołnierzy. W rezultacie mogą powstać nowe, wysoce zorganizowane i niebezpieczne sieci kryminalne o zasięgu ogólnoeuropejskim.

Wszystkie wymienione czynniki w perspektywie długoterminowej kształtują kondycję przestępczości zorganizowanej na Starym Kontynencie. Kluczowe jest, aby służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo w państwach UE uwzględniły skutki wojny w Ukrainie w swoich planach operacyjnych — zarówno w kontekście zwalczania nielegalnego handlu bronią, jak i zapewnienia wsparcia weteranom, którzy mogą być narażeni na wciągnięcie w działalność przestępczą. Tylko w ten sposób da się ograniczyć negatywne efekty konfliktu dla bezpieczeństwa wewnętrznego i zapobiec bezprecedensowemu rozwojowi przestępczości transgranicznej.

Działania i rekomendacje

Zacieśnienie współpracy transgranicznej – Organy ścigania w państwach członkowskich UE muszą sprawniej wymieniać się informacjami w czasie rzeczywistym i prowadzić wspólne operacje, szczególnie w zakresie likwidowania dużych siatek przestępczych oraz przejmowania nielegalnych dochodów. Instytucje takie jak Europol czy Eurojust odgrywają kluczową rolę w koordynacji, ale niezbędne są także kolejne inwestycje w infrastrukturę i systemy analityczne.

Rozwój nowoczesnych narzędzi technologicznych – Walka z cyberatakami i praniem pieniędzy wymaga stosowania algorytmów opartych na sztucznej inteligencji, zdolnych do monitorowania podejrzanych transakcji w bankach i na giełdach kryptowalut. Analiza big data dotycząca przepływów kontenerów w portach morskich ułatwia wykrywanie transportów narkotyków czy nielegalnej broni — o czym mówi raport „Criminal Networks in EU ports: Risk and challenges for law enforcement” (Europol, 2023).

Wzmocnienie ochrony ofiar – Osoby dotknięte handlem ludźmi, wykorzystywaniem seksualnym dzieci czy oszustwami finansowymi potrzebują wszechstronnego wsparcia psychologicznego, prawnego i socjalnego. Tylko kompleksowa pomoc pozwoli ograniczyć zjawisko tzw. wtórnej wiktymizacji. W przypadku ofiar handlu ludźmi kluczowe jest zapewnienie bezpiecznego schronienia i realnych perspektyw na legalną pracę.

Zaostrzenie regulacji finansowych i zwalczanie korupcji – Wprowadzenie obowiązku ujawniania rzeczywistych beneficjentów spółek, ściślejsza kontrola przepływów pieniężnych oraz bardziej rygorystyczne standardy AML (Anti-Money Laundering) mogą znacząco utrudnić proceder prania pieniędzy. Rozwój kultury „zero tolerancji” dla korupcji wśród urzędników i pracowników instytucji finansowych jest koniecznym warunkiem skuteczności systemów nadzoru.

Edukacja i podnoszenie świadomości społecznej – Kampanie informacyjne dotyczące metod działania przestępców w cyberprzestrzeni (np. phishing, BEC) pomagają ograniczyć skalę oszustw. Szkolenia dla pracowników kluczowych sektorów (bankowość, transport, administracja) uczulają ich na sygnały mogące świadczyć o praniu pieniędzy czy handlu ludźmi.

Podsumowanie i perspektywy

Zmiany w „DNA” poważnej i zorganizowanej przestępczości w UE mają charakter wielowymiarowy. Z jednej strony dynamiczny postęp technologiczny i globalizacja dają przestępcom praktycznie nieograniczone możliwości rozwijania aktywności, z drugiej strony służby dysponują coraz nowocześniejszymi narzędziami analitycznymi. W opracowaniu „Criminal Networks in EU ports: Risk and challenges for law enforcement” (Europol, 2023) wskazuje się, że efektywna odpowiedź na współczesne zagrożenia wymaga ścisłej współpracy organów ścigania, sektora prywatnego oraz instytucji unijnych.

Kompleksowe podejście do bezpieczeństwa, obejmujące zarówno wymiar techniczny (cyberbezpieczeństwo, systemy AML), jak i socjalny (wsparcie ofiar, reintegracja społeczna osób zagrożonych wykluczeniem), może znacząco zwiększyć skuteczność walki z przestępczością. Jednakże w obliczu rosnącej innowacyjności grup przestępczych żadna strategia nie powinna być statyczna. Konieczne jest nieustanne dostosowywanie narzędzi i regulacji do nowych realiów oraz zabezpieczenie odpowiednich środków na działania operacyjne, analizy wywiadowcze i międzynarodowe szkolenia ekspertów. Tylko w ten sposób Unia Europejska może przeciwdziałać coraz bardziej destrukcyjnym poczynaniom przestępców, chroniąc jednocześnie obywateli i fundamenty swojej gospodarki.

Przedstawione w raporcie obserwacje stanowią jedynie wstęp do dyskusji o doskonaleniu strategii antyprzestępczych. Dalsze badania i systematyczna analiza metod działania organizacji przestępczych są kluczowe dla wypracowania skutecznych mechanizmów prewencji oraz zwalczania poważnej i zorganizowanej przestępczości w Unii Europejskiej.

O czym raport nie mówi?

Choć raport gruntownie analizuje zagadnienia związane z przestępczością zorganizowaną, nie porusza przy tym szczególnie niebezpiecznego zjawiska wykorzystywania takich grup jako „agentury proxy” przez służby wywiadowcze – zwłaszcza w kontekście Rosji i Iranu, co wielokrotnie opisywaliśmy na łamach InfoSecurity24.pl.

Dokument jedynie sygnalizuje kwestię zagrożeń o charakterze hybrydowym i możliwe powiązania przestępców z zewnętrznymi aktorami (państwowymi lub niepaństwowymi), którzy mogą korzystać z potencjału grup kryminalnych w realizacji własnych celów.

W praktyce sprowadza się to do stwierdzenia, że:

• Państwa i/lub inne podmioty (tzw. aktorzy hybrydowi) mogą wykorzystywać przestępców jako „zastępczych wykonawców" (np. do cyberataków czy sabotażu infrastruktury).
• Grupy przestępcze w zamian otrzymują ochronę, wsparcie technologiczne lub finansowe oraz szersze możliwości działania, jednocześnie działając na rzecz tych „aktorów hybrydowych".

Raport nie odnosi się bezpośrednio do roli służb wywiadowczych żadnego państwa w tych relacjach. Nie zawiera również jednoznacznego wskazania na zorganizowaną współpracę służb wywiadowczych z grupami przestępczymi. W związku z tym mowa raczej o ogólnej koncepcji „przestępczości jako narzędzia destabilizacji politycznej” niż o konkretnych dowodach takiej kooperacji.

Dokument nie używa też sformułowania „gangi imigranckie” ani nie wprowadza pojęcia „immigrant gangs”. Z treści raportu wynika, że skupia się on głównie na przestępczości związanej z przerzutem migrantów (organizowany przemyt przez granice) oraz ich wyzyskiwaniem (praca przymusowa, prostytucja), bez opisywania grup przestępczych wprost jako „imigranckich”.

Dokument nie używa także terminu „terror kryminalny” ani nie klasyfikuje działań gangów narkotykowych jako terroryzmu. Podkreśla jednak wysoki poziom brutalności i przemocy towarzyszącej handlowi narkotykami oraz eskalację konfliktów między grupami przestępczymi, co w powszechnym odczuciu może przypominać „terroryzowanie” lokalnych społeczności.

O skali zjawiska świadczą dane z 2024 roku, pochodzące z Francji, Belgii i Szwecji, gdzie zaobserwowano wzrost liczby ofiar strzelanin związanych z handlem narkotykami:

• We Francji zginęło łącznie 110 osób, a 341 zostało rannych.
• W Belgii liczba zbrojnych ataków wzrosła o 40 proc., a sprawcy są coraz młodsi.
• W Brukseli odnotowano 92 strzelaniny na tle narkotykowym, w których zginęło 9 osób, a 48 zostało rannych.
• W Szwecji stwierdzono 296 strzelanin, w których życie straciły 44 osoby.

Mimo że jest to forma zastraszania i przemocy, w raporcie nie określono jej mianem „terroryzmu”. Zwrócono natomiast uwagę na zagrożenia dla społeczeństwa, wynikające z rosnącej brutalności i dążenia karteli do eliminowania konkurencji. Niezależnie od tego, czy ktoś uznaje takie działania za „terroryzowanie” lokalnych społeczności, raport EU-SOCTA 2025 nie wykorzystuje pojęcia „terroryzm” w kontekście gangów narkotykowych.