Od początku roku, w Rosji odnotowano ponad 100 przypadków konfiskaty rosyjskich paszportów podczas kontroli paszportowej. Związane jest to z ustawą „w sprawie jednolitego wykazu podstaw unieważnienia paszportów”, która weszła w życie w grudniu 2023 roku. Zgodnie z tymi zmianami funkcjonariusze służb granicznych, w odróżnieniu od poprzedniej wersji tej ustawy, mają prawo skonfiskować zagraniczny paszport na miejscu, bez konieczności badania.

Jak pisze „Rossijskaja Gazieta”, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przygotowało projekt nowelizacji art. 11 ustawy federalnej „w sprawie procedury opuszczania Federacji Rosyjskiej i wjazdu do Federacji Rosyjskiej” oraz nowelę art. 9 ustawy federalnej „o obywatelstwie Federacji Rosyjskiej”. Dzięki zmianom Federalnej Służbie Bezpieczeństwa i Ministerstwu Spraw Zagranicznych Rosji przyznane zostanie prawo do konfiskaty paszportów wewnętrznych (rosyjski odpowiednik dowodów osobistych – przyp. red.).

Według rosyjskich prawników zmiana ta umożliwi konfiskatę dokumentów osobom wyjeżdżającym lub mieszkającym za granicą. Jak podała „Rossijskaja Gazieta”, powołująca się na wypowiedź Jekateriny Sizowej z Departamentu Pracy Paszportowej i Rejestracyjnej Głównej Dyrekcji ds. Migracji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rosji, paszporty będą konfiskowane w przypadkach, gdy „ujawnione zostanie użycie nieważnych paszportów przez obywateli”.

W nowelizacji proponuje się, aby za podstawę konfiskaty paszportu uznać wprowadzenie niezamierzonych informacji, znaków i zapisów (na przykład znak przekroczenia granicy w paszporcie wewnętrznym, rysunek, znak własności zwierzęcia – przyp. red.). Sizowa szczegółowo wyjaśniła również, co będzie rozumiane jako rysunek. Według przekazanych informacji będzie to „obraz celowo wykonany w paszporcie przy użyciu środków graficznych”. „Przypadkowy ślad lub ślad długopisu nie jest rysunkiem. Wręcz przeciwnie, uśmiechnięta buźka może być za taki uznana” - podkreśliła.

Projekt ustawy przewiduje również zatrzymanie paszportu wewnętrznego przedstawionego do identyfikacji przez osobę, która nie jest jego właścicielem. Straż graniczna (wchodząca w skład FSB – przyp. red.) i rosyjskie misje dyplomatyczne za granicą będą uprawnione do konfiskaty rosyjskich paszportów. Sizowa sprecyzowała, że ustawa będzie miała wpływ zarówno na paszporty wewnętrzne, jak i zagraniczne. W przypadku paszportów zagranicznych zostanie określona „możliwość uzyskania dokumentu umożliwiającego powrót na terytorium Rosji”. Po usunięciu paszportów obywatele rosyjscy otrzymają tymczasowy dokument tożsamości, który da im prawo wjazdu do Rosji.

Nowa ustawa może mieć także wpływ na tych, którzy wyjechali do niektórych krajów byłego Związku Sowieckiego na podstawie paszportów wewnętrznych. „Zdarzały się przypadki, gdy straż graniczna w Kazachstanie lub Armenii umieszczała pieczątkę w paszporcie wewnętrznym, mimo że nie powinna” - tłumaczył prawnik organizacji praw człowieka.

Prawnicy, z którymi rozmawiał rosyjski portal opozycyjny „Agents.media” uważają, że główną zmianą w ogłoszonym projekcie ustawy (sam dokument nie jest jeszcze dostępny – przyp. red.) jest to, że rosyjskie organy ścigania mają prawo do konfiskaty paszportów wewnętrznych z błahych powodów. Jewgienij Smirnow, prawnik z rosyjskiej organizacji prawniczej i praw człowieka „Pierwszy Oddział” twierdzi, że „na przykład, można to zrobić, jeśli istnieją znaki, które nie są przewidziane przez prawo”.

Uważa on, że nowe przepisy mogą doprowadzać do nadużyć ze strony straży granicznej. „Wszystko to ułatwia funkcjonariuszom »psucie« dokumentów i zabieranie ich pod tym pretekstem. Słyszeliśmy o kilku przypadkach wyrywania stron na granicy, aby nie przepuścić danej osoby. Teraz wystarczy narysować linię długopisem, aby unieważnić dokument i całkowicie go skonfiskować” – ocenił Smirnow.

Opinię tę potwierdza również prawniczka Aleksandra Bajewa z OVD-Info (niezależny projekt medialny zajmujący się prawami człowieka, poświęcony prześladowaniom politycznym w Rosji – przyp. red.). Zwraca ona uwagę, że „pod pretekstem fałszywych informacji będzie można zatrzymać paszporty, które nie powinny być zatrzymane”.

Według Smirnowa ustawa „daje »uniwersalną pałkę« przeciwko każdemu, kto mieszka poza Federacją Rosyjską, podróżuje do Rosji lub planuje podróż”. „Może być stosowana wobec polityków, wojskowych, urzędników służby cywilnej i wielu innych kategorii. Nazwałbym to kolejną fazą budowy nowej żelaznej kurtyny” - podkreślił.

Paszport wewnętrzny w Rosji jest dokumentem obowiązkowym. Każdy jej obywatel, oprócz paszportu umożliwiającego podróżowanie poza granicami kraju, ma także paszport wewnętrzny, potwierdzający obywatelstwo rosyjskie i meldunek. Jego brak oznacza, że nie można praktycznie załatwić żadnej sprawy urzędowej, dokonać transakcji, czy udać się w dalszą podróż. Umożliwienie konfiskaty paszportów wewnętrzny, praktycznie pod każdym pretekstem przez FSB, to kolejny krok władz Federacji Rosyjskiej w celu zwiększenia „dyscyplinowania” rosyjskiego społeczeństwa.

W tym miejscu należy też przypomnieć, że od listopada ub.r. – jak można było przeczytać m.in. w internetowym serwisie „Radio Swoboda” – mężczyźni w wieku poborowym zostali zobowiązani do zdeponowania swych zewnętrznych paszportów w MSW i MSZ. Nakaz ten obowiązuje od chwili wysłania wezwania do odbycia służby, określonej pracy lub nauczania w określonym miejscu i umieszczenia go w jednolitym rejestrze ewidencji wojskowej.

Od tego momentu każdy poborowy ma pięć dni na zdeponowanie paszportu. Jeśli nie zostanie on złożony w wyznaczonym terminie bez uzasadnionego powodu, zostanie uznany za nieważny. Może też zostać zatrzymany na granicy. Zgodnie z rosyjskim prawem, wyjazd poza terytorium Federacji Rosyjskiej może zostać zabroniony ze względu na toczące się postępowanie karne, dostęp do tajemnicy państwowej lub bankructwo w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, lub posiadanych długów.