Za Granicą
Szef kontrwywiadu wojskowego FSB podał się do dymisji
Według informacji opublikowanych przez RBC i potwierdzonych przez dwa niezależne źródła w rosyjskim aparacie bezpieczeństwa, szef kontrwywiadu wojskowego FSB generał pułkownik Nikołaj Jurjew złożył dymisję z własnej woli. Pierwotnie miał zadeklarować przejście na emeryturę już latem 2024 roku, natomiast dekret prezydencki w sprawie jego odejścia podpisano 16 grudnia. Formalnie decyzję ogłoszono 19 grudnia 2024 roku.
Głównym oficjalnym powodem, wskazywanym w mediach i przez anonimowe źródła zbliżone do FSB, jest osiągnięcie przez Jurjewa wieku emerytalnego. 25 listopada 2024 roku skończył 65 lat, co – według zwyczajów panujących w FSB – może być momentem granicznym dla wielu funkcjonariuszy pełniących najwyższe stanowiska w resorcie bezpieczeństwa.
Spotkanie z Putinem i sygnał zmian kadrowych
Niektóre rosyjskie media społecznościowe, zwłaszcza kanał telegramowy VChK-OGPU sugerowały, że pewne znaczenie dla losów Jurjewa mogło mieć spotkanie dużej grupy generałów z bloku siłowego z prezydentem Władimirem Putinem na czele, które odbyło się 6 października 2024 roku. Była to nietypowa, prywatna rozmowa, w przeddzień urodzin prezydenta. Według doniesień kilku wysokich rangą generałów otrzymało wtedy „sygnał”, że w najbliższych miesiącach mogą się spodziewać zmian kadrowych. Jurjew odbył z Putinem krótką rozmowę – przypuszcza się, że wtedy mógł pojawić się wątek jego odejścia lub „przeniesienia do innej pracy”. Oficjalnie jednak FSB nie potwierdziła, że spotkanie z 6 października miało bezpośredni wpływ na dymisję generała.
Od dłuższego czasu w mediach rosyjskich, w tym w RBC oraz w kanałach telegramowych (VChK-OGPU, „Przed wszystkimi innymi. No prawie” – przyp. red.), pojawiały się spekulacje o możliwych roszadach w kierownictwie FSB. Najczęściej wymienianą osobą, która mogłaby przejąć obowiązki szefa kontrwywiadu wojskowego, jest generał Iwan Tkaczow, dotychczasowy szef tzw. Dyrekcji „K” (albo Wydziału „K” – przyp. red.) FSB, odpowiedzialnej za przestępczość finansową oraz sferę bezpieczeństwa ekonomicznego.
Jak podaje RBC, gen. Tkaczow od lat uchodzi za jednego z „faworytów” w FSB, a jego awans mógłby konsolidować wpływy tzw. czwartej służby (Służby Bezpieczeństwa Gospodarczego, SEB – przyp. red.) związanej z zastępcą dyrektora FSB, Siergiejem Korolowem. Przypuszcza się, że rosnąca rola funkcjonariuszy wywodzących się z SEB może przełożyć się na wzmocnienie kontroli nad strategicznymi sektorami gospodarki i finansów, co ma istotne znaczenie w okresie sankcji i wzmożonego nacisku na Rosję.
Czytaj też
Dymisja Jurjewa stała się impulsem do rozmaitych spekulacji o wewnętrznych starciach w aparacie bezpieczeństwa. Kanał VChK-OGPU wskazuje, że zaraz po pojawieniu się plotek o planowanym odejściu generała rozpoczęły się dyskusje i „zakulisowe wojny” o fotel szefa DVKR FSB, ponieważ stanowisko to pozostaje kluczowe z punktu widzenia bezpieczeństwa kraju oraz polityki kadrowej w siłach zbrojnych.
Oficjalnie jednak wszyscy zastępcy Jurjewa zachowują swoje stanowiska, a stanowisko p.o. szefa DVKR obecnie sprawuje jeden z wieloletnich współpracowników generała. Władze FSB nie wydały żadnego oficjalnego komunikatu w sprawie nowego kandydata na stałe stanowisko szefa kontrwywiadu.
Zabójstwo generała Igora Kirilłowa
Jednym z najgłośniejszych wydarzeń, o których wspominały rosyjskie media, była śmierć generała porucznika Igora Kirilłowa, dowódcy wojsk obrony przed bronią radiacyjną, chemiczną i biologiczną (tzw. RCBD). Jego likwidacja została wykonana poprzez agenturę „proxy” pozyskaną przez – jak podają media – wywiad ukraiński. Ładunek wybuchowy miał zostać podłożony przez obywatela Uzbekistanu zwerbowanego przez służby ukraińskie, co zostało uznane za przykład „inżynierii odwrotnej” – działań wzorowanych na metodach, które wcześniej przypisywano strukturom rosyjskim.
Pomimo że RBC wyraźnie podkreśla, że nie ma bezpośredniego związku między zamachem na gen. Kirilłowa a odejściem Jurjewa (decyzja o dymisji zapadła dużo wcześniej – przyp. red.), to jednak w opinii wielu niezależnych obserwatorów zdarzenie to uwidoczniło nowe wyzwania, przed jakimi stoi rosyjski kontrwywiad wojskowy. Ukraińskie służby wywiadowcze coraz częściej sięgają po agenturę „proxy” z islamskiej diaspory kaukaskiej i azjatyckiej w Rosji, a także rekrutują osoby ze środowisk kryminalnych, czy niedostosowanych społecznie. Putin określił zamach na Kirilłowa i jego asystenta Ilji Polikarpowa „najpoważniejszą wpadką” rosyjskich służb specjalnych.
Zadania i struktura Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego (DWKR) FSB
Głównymi zadaniami Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB są:
- Osłona kontrwywiadowcza, przez którą rozumie się działalność organów bezpieczeństwa w wojsku, w granicach ich uprawnień, mającą na celu rozwiązywanie problemów identyfikacji, zapobiegania, tłumienia wywiadu i innej działalności służb specjalnych i organizacji obcych państw, a także osób fizycznych, z cel wyrządzenia szkody bezpieczeństwu Federacji Rosyjskiej, Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, innych rodzajów wojsk i formacji wojskowych oraz ich organów dowodzenia i kontroli.
- Walka z przestępczością i działalnością terrorystyczną, która polega na zaangażowaniu organów bezpieczeństwa w wojsko w rozwiązywaniu problemów: identyfikowania, zapobiegania i zwalczania przestępstw wchodzących w zakres właściwości federalnej służby bezpieczeństwa; identyfikowanie, zapobieganie i tłumienie działań terrorystycznych i dywersyjnych skierowanych przeciwko Siłom Zbrojnym Federacji Rosyjskiej, innym rodzajom wojsk i formacji wojskowych.
- Zwalczanie przestępczości zorganizowanej i działalności terrorystycznej poprzez prowadzenie operacyjnych działań poszukiwawczych, dochodzeń i dochodzeń wstępnych w ramach swoich kompetencji. Przeciwdziałanie korupcji oraz nielegalnemu handlowi bronią i narkotykami w armii.
- Prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych, które obejmują zadania związane z pozyskiwaniem, przetwarzaniem i realizacją informacji na temat wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń dla bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, innych wojsk i formacji wojskowych oraz ich organów zarządzających.
Departament ma szeroko rozbudowaną sieć agentury w oddziałach. W DVKR obowiązują uregulowania dotyczące „rozmieszczenia w ośrodku KRO (wsparcia kontrwywiadu – przyp. red.)” – czyli określonej liczby w jednostkach wojskowych. Obejmują one obowiązkową obecność rezydenta (oficera oddelegowanego, pracownika etatowego lub szczególnie cennego agenta), agentów i zaufane kontakty operacyjne.
Oprócz tych zadań DWKR FSB aktywnie uczestniczy w operacjach zagranicznych. Jurjew w rozmowie z TASS wskazywał szczególną rolę kontrwywiadu wojskowego w Syrii, gdzie działał zespół zadaniowy (tzw. grupa zadaniowa kontrwywiadu wojskowego), który odpowiadał za bezpieczeństwo rosyjskiej bazy sił powietrzno-kosmicznych.
Czytaj też
Odejście generała Nikołaja Jurjewa z funkcji szefa kontrwywiadu wojskowego FSB wiąże się przede wszystkim z jego wiekiem oraz oficjalną decyzją o przejściu na emeryturę. Nie sposób jednak pominąć okoliczności, w jakich doszło do tej dymisji. Odbyła się ona w czasie podwyższonej aktywności ukraińskich służb wywiadowczych, rosnącego zagrożenia sabotażowego w Rosji oraz wewnętrznych przetasowań w kierownictwie FSB.
Co dalej z DWKR?
Obecnie brak jest oficjalnych przesłanek, aby łączyć dymisję Jurjewa z konkretnymi niepowodzeniami kontrwywiadu wojskowego (np. ze wspomnianym zabójstwem gen. Kirilłowa – przyp. red.). Faktem jest jednak, że ukraińskie służby, coraz częściej wykorzystują do działań wywiadowczych i dywersyjnych agenturę „proxy”. Wzmożone wyzwania w obszarze kontrwywiadu wojskowego mogą zatem skłaniać władze do poszukiwania „świeżej krwi” na najwyższych stanowiskach w FSB, co tłumaczyłoby zainteresowanie osobą Iwana Tkaczowa.
Na tę chwilę nie ma oficjalnego komunikatu o tym, kto trwale przejmie obowiązki szefa DWKR FSB. Komentatorzy wskazują jednak, że ewentualny awans Tkaczowa mógłby wzmocnić pozycję Służby Bezpieczeństwa Gospodarczego w strukturach FSB, co z kolei miałoby konsekwencje dla układu sił wewnątrz tej służby i umocniłoby dominującą rolę Siergieja Korolewa, zastępcy dyrektora FSB.
Nagłe odejście Jurjewa może też oznaczać restrukturyzację w rosyjskich służbach specjalnych, która może mieć konsekwencje dla wojny na Ukrainie. Liczne zmiany kadrowe w wojsku i służbach mogą potencjalnie zmienić strategię i taktyki wojenne stosowane przez Rosjan przeciwko Ukrainie. W tle odejścia Jurjewa znajdują się liczne wyzwania kontrwywiadu wojskowego – od walki z rosnącą aktywnością obcych służb wywiadowczych (zwłaszcza ukraińskich – przyp. red.), po przeciwdziałanie zagrożeniom terrorystycznym i dywersyjnym.