Terminy „antyterroryzm”, „kontrterroryzm” i „walka z terroryzmem” są stosowane w Republice Francuskiej zamiennie, dlatego że podejmowane na poszczególnych etapach działania sprowadzają się do zwalczania zagrożenia terrorystycznego. W związku z tym szczegółowy podział mógłby znacznie się zmienić, gdyby spojrzeć na aktywność poszczególnych instytucji – interwencje z użyciem broni, śledzenie osoby podejrzanej o terroryzm, podsłuchiwanie rozmów, analiza transakcji bezgotówkowych, aktywność w Internecie lub ustalenia operacyjne mające na celu sprawdzenie, czy dana osoba może mieć związki z organizacjami terrorystycznymi lub przestępczymi. Wielość zadań do wykonania w celu eliminacji zagrożeń, a także stale utrzymujące się niebezpieczeństwo wystąpienia ataków we Francji sprawiają, że akcje podejmowane są symultanicznie przez wiele podmiotów.

Oddziały podejmujące interwencje na rzecz walki z terroryzmem we Francji

Jedną najbardziej podstawowych jest Brygada Śledczo-Interwencyjna (la Brigade de recherche d’intervention – BRI) i Brygada Komandosów (la Brigade anti-commando – BAC). Pierwsze oddziały zostały utworzone w 1964 roku i realizowały zadania pod dowództwem prefektury w Paryżu. Ich głównym celem jest walka z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem. Brygady są ulokowane na terytorium całej Francji w celu wspierania innych sił interweniujących. Są one również delegowane do przeciwdziałania terrorystom oraz ich przesłuchiwania.

Funkcjonariusze BRI pracują głównie w cywilnych ubraniach i rzadko prowadzą operację umundurowani. Bardzo ważna w ich działaniach jest anonimowość. Od czasu fali ataków we Francji w 2015 roku oddziały BRI-BAC nabyły kompetencje w dziedzinie interwencji antyterrorystycznej. W związku z tym monitorują one osoby podejrzewane o planowanie aktów terrorystycznych lub o przynależność do przestępczości zorganizowanej. Na terytorium Francji jest 17 oddziałów, które podlegają Policji sądowej oraz należą do grupy nadzorowanej przez Centralne Biuro ds. Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej (L’Office central de lutte contre le crime organisé – OCLCO), oraz jeden podległy bezpośrednio prefekturze w Paryżu. Nazywa się je często BRI-BAC, gdyż w ramach swoich obowiązków i podległości występują razem.

RAID (Recherche, Assistance, Intervention et Dissuasion – Rozpoznanie, Wsparcie, Interwencja i Odstraszanie) odgrywa priorytetową rolę w walce z terroryzmem. Nazwa oprócz tego, że jest akronimem, oznacza również „najazd”. Jest to elitarna jednostka policyjna założona w 1985 roku, a funkcjonująca obecnie na podstawie zarządzenia ze stycznia 2011 roku. Zajmuje się głównie walką z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem poprzez udzielanie pomocy specjalistycznym służbom, np. aresztuje osoby lub grupy, które mogą uczestniczyć w aktach terrorystycznych na terytorium Francji.

RAID, objęty bezpośrednim zwierzchnictwem dyrektora generalnego Policji Narodowej, ma interweniować podczas poważnych wydarzeń, wymagających zastosowania określonych technik i środków w celu zneutralizowania niebezpiecznych osób. Jego rolą jest w szczególności działanie w sytuacjach kryzysowych, takich jak: branie zakładników, zatrzymywanie terrorystów lub aresztowanie przestępców wysokiego ryzyka. Służba ma główną siedzibę w Bièvres, w departamencie Essonne oraz 13 oddziałów rozmieszczonych na terytorium Francji – w Bordeaux, Lille, Lyonie, Marsylii, Montpellier, Nancy, Nicei, Rennes, Tuluzie i Strasburgu – oraz za granicą: w Nouméa (Nowa Kaledonia), Pointe-à-Pitre (Gwadelupa) i Saint-Denis (Reunion).

Republikańskie Kompanie Bezpieczeństwa (les Compagnies républicaines de sécurité – CRS) to wyspecjalizowany organ Policji Narodowej utworzony 8 grudnia 1944 roku. CRS jest odpowiedzialne za utrzymanie lub przywracanie porządku publicznego na terytorium kraju. Obecnie każdy oddział specjalizuje się w zwalczaniu terroryzmu. Organ nadzorczy tej służby, tj. Centralna Dyrekcja CRS (DCCRS), podlega ministrowi spraw wewnętrznych i dyrektorowi generalnemu Policji Narodowej. Rola personelu CRS jest komplementarna z rolą innych funkcjonariuszy policji. Interwencje prowadzone przez CRS były wcześniej domeną wojska, dlatego obszar ich działań jest bardzo bliski akcjom podejmowanym przez np. żandarmerię.

Republikańskie Kompanie Bezpieczeństwa biorą udział przede wszystkim w tłumieniu zamieszek, przywracaniu porządku podczas strajków i starć, ale nadzorują również ochronę ludzi i budynków. Ich zadaniem jest także walka z przestępczością (handel ludźmi, przemoc, kradzież, grabieże), a także stała obserwacja osób w miastach i na granicach, kontrolowanie tożsamości, przeprowadzanie przesłuchań i ściganie osób, które nielegalnie wjechały na terytorium Francji. Ponadto interweniują w przypadku zagrożenia atakiem terrorystycznym lub w trakcie takiego ataku.

Wyspecjalizowane oddziały Żandarmerii Narodowej i Grupa Interwencyjna Żandarmerii Narodowej (GIGN)

W razie zagrożenia określanego jako alerte attentat (zagrożenie zamachem) angażowane są prawie wszystkie służby w Republice Francuskiej działające według określonego planu, w którym najważniejsze jest zlokalizowanie sprawców. Wyróżnia się jednak szczególnie Grupę Interwencyjną Żandarmerii Narodowej (le Groupement d’intervention de la gendarmerie nationale ‒ GIGN). Specjalizuje się ona w bardzo wymagających misjach w takich obszarach, jak: walka z terroryzmem, uwalnianie zakładników, gromadzenie informacji i dowodów dotyczących niebezpiecznych osób, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, ochrona ludzi i szczególnie zagrożonych miejsc. Jej działania są skoncentrowane w sześciu filarach. Są to: interwencja, obserwacja i śledztwo, utrzymanie bezpieczeństwa, ochrona prezydenta Republiki Francuskiej, wsparcie operacyjne, szkolenie.

GIGN została utworzona w 1974 roku, a następnie gruntownie zreorganizowana w 2007 roku. Podlega bezpośrednio dyrektorowi generalnemu Żandarmerii Narodowej. W jej szeregach służy ponad 400 wyspecjalizowanych żołnierzy, w tym 150 jako operacyjni. GIGN jest jednostką kontrterrorystyczną żandarmerii. Podejmuje działania tylko w wyjątkowych sytuacjach, które wymagają zaangażowania specjalnie wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy lub wdrożenia specjalnych technik lub środków do walki z terroryzmem. GIGN działa również za granicą - we współpracy z francuskimi siłami zbrojnymi, a w szczególności z Dowództwem Operacji Specjalnych (le Commandement des opérations spéciales - COS). Grupa Interwencyjna Żandarmerii Narodowej (Groupement d’intervention de la gendarmerie nationale ‒ GIGN) ma główną siedzibę w Wersalu (departament Yvelines), a jej centrum szkoleniowe znajduje się w Beynes.

GIGN ma 13 wyspecjalizowanych jednostek (les antennes GIGN – AGIGN). Lokalne jednostki w dziedzinie specjalistycznej interwencji znajdują się w sześciu miastach Francji (Tuluza, Reims, Dijon, Orange, Nantes i Tours) oraz w siedmiu terytoriach zamorskich (Gwadelupa, Martynika, Gujana, Reunion, Majotta, Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska). Wszystkie stanowią regionalne siły uderzeniowe zdolne do reagowania na zagrożenia terrorystyczne. GIGN reaguje również na zagrożenia terrorystyczne poza granicami kraju, tam, gdzie stacjonują francuscy żołnierze.

Żandarmeria, dzięki swojej sieci terytorialnej i doskonałemu systemowi interwencji, jest w stanie zapewnić szybką reakcję w przypadku ataku terrorystycznego. Na początku patrole mają za zadanie poinformować jednostki specjalne i położyć kres masowemu zabijaniu. Jeśli pozwala na to równowaga sił, a zabijanie trwa nadal, muszą zrobić wszystko, co w ich mocy, aby zneutralizować przeciwnika.

Trzeba też dodać, że od 12 stycznia 2015 roku prowadzona jest misja „Opération Sentinelle”, której celem jest zabezpieczenie szczególnie wrażliwych punktów w kraju. Działania są prowadzone ze wszystkimi służbami bezpieczeństwa. Pierwotnie zmobilizowano ponad 10 000 żołnierzy oraz 5 000 policjantów i żandarmów, którzy ochraniali blisko 900 wrażliwych punktów we Francji, w tym: miejsca kultu, szkoły, przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne oraz redakcje prasowe. Zaangażowanie armii w działania na terytorium kraju ma być sygnałem ostrzegawczym dla terrorystów. W obliczu trwałego zagrożenia terrorystycznego zaangażowanie żołnierzy w ochronę ludności i terytorium jest uzasadnione. Wykonują oni misję obserwacyjną i nadzorczą.

Wielopoziomowa kooperacja

Należy wskazać, że GIGN, RAID i BRI wielokrotnie współpracowały ze sobą w walce z terroryzmem. Wspólna interwencja miała miejsce m.in. 7 stycznia 2015 roku, kiedy dwaj terroryści, bracia Kouachi, udali się do redakcji „Charlie Hebdo” i zabili 12 dziennikarzy. Podczas tych wydarzeń wszystkie trzy grupy współpracowały, aby unieszkodliwić dżihadystów. Kilka miesięcy później, w listopadzie 2015 roku, siły BRI ponownie interweniowały obok RAID podczas ataków terrorystycznych na Bataclan i Saint-Denis.

W ramach ministerstwa spraw wewnętrznych koordynację między RAID a GIGN zapewnia Jednostka ds. Koordynacji Sił Interwencyjnych (L’unité de coordination des forces d’intervention – UCoFI), która powstała 1 czerwca 2010 roku. Ze względu na duże zagrożenie terrorystyczne i w odpowiedzi na ataki w latach 2015-2017, została utworzona przez ministra spraw wewnętrznych tzw. bezwzględna procedura awaryjna (la procédure d’urgence absolue – PUA). W przypadku poważnego kryzysu lub wielu kryzysów zezwala ona na interwencję dowolnej jednostki, która jest w stanie zareagować w danym miejscu na terytorium kraju (z pominięciem kryterium jurysdykcji geograficznej, które jest zwykle nakładane).

Nowa procedura odpowiada za zapewnienie większej spójności, przejrzystości i efektywności zbiorowej wyspecjalizowanych sił interwencyjnych, którymi są GIGN i RAID, ale również BRI, oraz innych oddziałów prefektury policji i żandarmerii. Można więc wśród służb kontr-terrorystycznych wyróżnić: GIGN w strukturach Żandarmerii Narodowej, RAID – w Policji Narodowej i BRI-AC – w centrali policji w Paryżu.

Rozważano połączenie wszystkich sił interwencyjnych w regionie Île-de-France (region Paryski). Chodziło o połączenie BRI z RAID i GIGN. Wynikało to z faktu, że dochodziło do rywalizacji w podejmowaniu działań lub użyciu zasobów na tak małym, acz bardzo wymagającym terytorium. BRI jest rzadziej angażowana w działania, co wpływa na to, że pojawia się coraz więcej wniosków o to, aby tę służbę wcielić do GIGN lub RAID.

Po akcjach zbrojnych i antyterrorystycznych prowadzonych poza granicami kraju odbyły się konsultacje na temat działań w zakresie przeciwdziałania terrorowi prowadzone przez Dyrekcję Generalną Bezpieczeństwa Zewnętrznego (DGSE). Głównym ich celem było określenie, która jednostka miałaby prymat działania podczas aktów terrorystycznych poza Francją. Podjęto decyzję, że GIGN odpowiada za interwencje, działania specjalne i wsparcie za granicą.

Początek dawnych zagrożeń

Francja ma jedne z najlepiej rozwiniętych oddziałów antyterrorystycznych na świecie. Prawdą jest, że przyczyny należy szukać w negatywnych doświadczeniach atakami w ostatnich dziesięcioleciach. Widać jednak, iż Paryż odrobił lekcję, a przez to był w stanie zapewnić bezpieczeństwo nie tylko zawodnikom, ale także i kibicom. Ponadto otrzymał wsparcie 40 innych państw, w tym Polski. Największe wyzwanie przed Francją, gdy skończą się wielkie międzynarodowe zawody, a zagrożenia wewnętrzne pozostaną. Parlament jest podzielony, a społeczeństwo oczekuje zmian. Służby muszą pozostać zmobilizowane, w szczególności te reagujące na terroryzm.

Na ten moment trzeba stwierdzić, że igrzyska olimpijskie pod względem sportowym okazały się dla Francji sukcesem (5 miejsce w klasyfikacji medalowej). Jednocześnie służby stanęły na wysokości rekordu olimpijskiego i utrzymały swoją czołową pozycję – zapewniając bezpieczeństwo – aż do samego końca zawodów.