Rząd zajął się we wtorek, 21 czerwca znaczącymi z perspektywy funkcjonowania Służby Więziennej propozycjami zmian legislacyjnych. Pierwszy z projektów dotyczy zasad wykonywania kar więzienia, stanowiący jeden z filarów kompleksowej reformy dotyczącej zakładów karnych i kwestii odbywania kar, nazywanej przez resort sprawiedliwości "Nowoczesnym Więziennictwem". Zmiany przewidują m.in. poszerzenie i usprawnienie stosowania dozoru elektronicznego dla sprawców lżejszych przestępstw, a także mają umożliwić szybkie włączenie skazanych do udziału w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych, co pozwoli na wsparcie służb ratunkowych. "Działające w zakładach karnych komisje penitencjarne zyskają upoważnienie do wydawania zezwoleń na odbywanie kary pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego skazanym, którzy rozpoczęli odbywanie kary nieprzekraczającej czterech miesięcy. Przyspieszy to rozpatrywanie wniosków i odciąży sądy, które obecnie się tym zajmują. W przypadku więźniów skazanych na dłuższe kary, ostatnie pół roku pobytu w zakładzie karnym skazany będzie mógł odbyć w SDE. Pozwoli to kontrolować wdrożenie się skazanych do życia na wolności" - uzasadniał resort sprawiedliwości.

Innym z filarów "Nowego Więziennictwa" ma być - również omówiona na wtorkowym posiedzeniu rządu - nowelizacja ustawy o Służbie Więziennej. Ten obszerny, liczący wraz z uzasadnieniem ponad 200 stron, dokument wprowadza bardzo dużo modyfikacji do służby (choć z niektórych pomysłów resort sprawiedliwości zrezygnował na etapie jego konsultacji). Jedna z nich, budząca najwięcej emocji, dotyczy powołania Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej, jako jednostki zwalczającej przestępczość wśród więźniów oraz naruszenia prawa dokonywane przez funkcjonariuszy SW. Jest to równocześnie jedno z głównych założeń dokumentu, którym zajął się rząd.

"Do zadań Inspektoratu Wewnętrznego SW będzie należało rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępczości popełnianej przez osadzonych, funkcjonariuszy i pracowników SW oraz inne osoby przebywające na terenie zakładów karnych lub aresztów śledczych oraz inne osoby przebywające poza terenem zakładów karnych, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwami osadzonych (...) bądź funkcjonariuszy SW" - wyjaśniono główny cel utworzenia nowej jednostki w uzasadnieniu tego przygotowanego przez resort sprawiedliwości projektu.

Szef Inspektoratu ma być powoływany przez ministra sprawiedliwości. Będzie także raz w roku - do końca stycznia - przedstawiać ministrowi informację o działalności Inspektoratu. "Szef IWSW będzie odpowiedzialny za realizację przez Inspektorat całkowicie odrębnych zadań ustawowych względem reszty formacji, a także odpowiedzialny za wykonywanie między innymi czynności operacyjno-rozpoznawczych realizowanych w związku z tymi zadaniami" - zaznaczono. Nowemu organowi mają bowiem przysługiwać m.in. uprawnienia do przeprowadzania czynności operacyjno-rozpoznawczych w zakresie na przykład kontroli operacyjnej, niejawnego nadzorowania wytwarzania, przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami przestępstwa, uzyskiwania i korzystania z informacji stanowiących tajemnice prawnie chronione.

"W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, szef IWSW może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do Sądu Okręgowego w Warszawie z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie" - głosi jeden z proponowanych przepisów. Jak zastrzeżono w razie nieudzielenia przez sąd takiej zgody w ciągu pięciu dni od zarządzenia kontroli, ma zostać ona wstrzymana oraz dokonane komisyjne zniszczenie materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania. Ta część projektu wzbudziła wątpliwości podczas konsultacji projektu. Na wątpliwości co do wyposażenia wyodrębnionej części Służby Więziennej w kompetencje do prowadzenia czynności operacyjno–rozpoznawczych, w tym możliwości prowadzenia kontroli operacyjnej oraz zakupu kontrolowanego, wskazywała na przykład Helsińska Fundacja Praw Człowieka. "Wydaje się, że alternatywą dla (takiego) wyposażania kolejnej już służby państwowej winno być jednak zacieśnienie współpracy na linii Służba Więzienna–Policja-CBA" - oceniła Fundacja.

Planowana nowelizacja modyfikuje także przepisy dotyczące spraw dyscyplinarnych funkcjonariuszy SW. "Dodawane przepisy wprowadzają odpowiedzialność dyscyplinarną za współsprawstwo, współsprawstwo kierownicze, podżeganie i pomocnictwo w popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego" - czytamy w uzasadnieniu.

"Zgodnie w projektowanymi przepisami Służba Więzienna, w zakresie określonym przez ministra sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania, będzie miała możliwość współuczestniczenia w edukacji młodzieży związanej z kształtowaniem postaw obywatelskich, proobronnych i patriotycznych" - wskazali autorzy projektu omawiając kolejną z jego części. Jak zaznaczono dyrektor generalny SW będzie określał m.in. "sposób realizacji szkolenia strzeleckiego młodzieży w jednostkach organizacyjnych, przy czym realizacja szkolenia strzeleckiego w zakresie potrzeb edukacyjnych młodzieży będzie odbywała się z zachowaniem bezpiecznego jego przebiegu".

Inna z projektowanych regulacji ma umożliwić Funduszowi Aktywizacji Skazanych i Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy zaciąganie kredytów i pożyczek w Banku Gospodarstwa Krajowego z przeznaczeniem na realizację zadań tego Funduszu.

W projekcie proponuje się też, aby zachowując dotychczasowe coroczne obchody związane z Służbą Więzienną i przypadające na 8 lutego - ustanowić ten dzień Dniem Tradycji Służby Więziennej, jako dzień wydania dekretu przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. "Jednocześnie w projekcie proponuje się ustanowienie drugiego wyjątkowego dla Służby Więziennej dnia, który ustawa wyznacza na dzień 29 czerwca każdego roku. Od lat bowiem właśnie w czerwcu – z okazji Dnia Świętego Pawła, formalnie ustanowionego patrona formacji – organizowane są obchody Święta Służby Więziennej, połączone z uroczystą ceremonią nadania pierwszego stopnia oficerskiego w miejscu szczególnym dla Polski i Polaków, na Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie" - wskazano w uzasadnieniu.

Przewidziano, że zasadniczo większość nowelizacji ustawy o Służbie Więziennej miałaby wejść w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu od dnia ogłoszenia.

Jak wspomniano, resort w trakcie konsultacji zrezygnował jednak z niektórych pomysłów, które znalazły się w pierwszej wersji dokumentu. Z projektu nowelizacji ustawy o Służbie Więziennej zniknęły bowiem przepisy, które zakładały dodanie formacji nowego zadania. Funkcjonariusze mieli przejąć od Policji konwojowanie osób pozbawionych wolności do udziału w czynnościach procesowych. Wygląda na to, że resort usłyszał głosy mundurowych, którzy pomysł ten od początku krytykowali, podkreślając że formacja nie jest przygotowana na realizację tych zadań, ze względu na takie problemy, jak braki kadrowe czy sprzętowe - i to mimo faktu, że na wprowadzenie tych zmian miałaby pięć lat. Służba Więzienna konwoje oczywiście realizuje, ale np. z jednej jednostki penitencjarnej do drugiej. Zadania te jednak, zgodnie z planem resortu sprawiedliwości, miały zostać rozszerzone o konwojowanie osób pozbawionych wolności do udziału w czynnościach procesowych, które więziennicy przejęliby od policjantów.