Druga część materiału, pod tytułem: „Czego o odporności uczą nas Brytyjczycy? Wnioski dla Polski”, już 6 kwietnia na InfoSecurity24.pl

Zimnowojenne pojęcie odporności państwa w wyniku zarówno pandemii spowodowanej wirusem COVID-19, jak i toczącej się od 2014 roku wojny w Ukrainie doczekało się praktycznie w całej Europie swoistego renesansu i pojawiło się zarówno w wymiarze naukowym, politycznym jak i medialnym. Warto podkreślić, że temat odporności szczególnie został uwypuklony przez Sojusz Północnoatlantycki, co z jednej strony było powrotem do korzeni NATO, z drugiej strony było konsekwencją kompleksowego podejścia do spraw obronnych, gdzie kluczową kwestią jest tzw. planowanie cywilne. Dlatego też „jedną z konkluzji szczytu NATO w Warszawie z 8-9 lipca 2016 r. było podjęcie przez szefów państw i rządów krajów członkowskich decyzji o przyjęciu wspólnego zobowiązania do wzmacniania odporności (resilience) oraz nieustannego rozwijania indywidualnej i zbiorowej zdolności do odparcia ewentualnego ataku na Sojusz (zgodnie z art. 3 Traktatu Waszyngtońskiego)”¹. W związku z destabilizacją środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego temat zwiększania odporności jest szczególnie ważny dla naszego państwa, szczególnie w kontekście faktu, że tuż za wschodnią granicą toczy się pełnoskalowa wojna. Z uwagi na pewne podobieństwa dotyczące zarządzania bezpieczeństwem między Wielką Brytanią (np. funkcjonowania COBR(A)² a Polską (gdzie odpowiednikiem COBR(A) jest Rządowy Zespoł Zarządzania Kryzysowego), oraz faktu opublikowania przez rząd Zjednoczonego Królestwa „Narodowej Strategii Odporności” i „Ram Odporności WB”³ - a analiza tych dokumentów zainspirowały autora - powstała decyzja przeprowadzenia porównania obu „dróg” wzmacniania odporności państwa jakie obrały Wielka Brytania i Polska i wyciągnięcia wniosków dla idei wzmacnia polskiej odporności. Niniejsza analiza rozpocznie się od pierwszej części, w której zostaną pokazane i omówione dokumenty i rozwiązania dotyczących wzmacniania odporności w Polsce, czyli Strategii Bezpieczeństwa Narodowego z 2020 r. oraz przygotowanej przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa „Koncepcji Kompleksowego Wzmacniania Odporności”. W części drugiej zostaną pokazane i omówione dokumenty i rozwiązania dotyczących wzmacniania odporności w Wielkiej Brytanii, czyli „Narodowa Strategia Odporności” z lipca 2021 r. oraz „Ramy Odporności Rządu Wielkiej Brytanii” z grudnia 2022 roku. Na końcu autor zawarł wnioski porównawcze oraz kierunku działania do wzmacniania polskiej odporności.

Polska Strategia Bezpieczeństwa Narodowego

W Polsce pierwszym dokumentem, który mówił o odporności jest Strategia Bezpieczeństwa Narodowego z maja 2020 r. Autorzy SBN dedykowali odporności państwa i obywateli cały rozdział 2 I Filaru SBN  - gdzie „odporność” została powiązana zarówno z budową systemu obrony powszechnej⁴ jak i  z budową systemu obrony cywilnej i ochrony ludności, ochroną zdrowia, systemem edukacji, ciągłością rządzenia i funkcjonowania państwa, skutecznych dostaw energii, niekontrolowanego przepływu osób i relokacji ludności, gromadzenia, ochrony oraz zagospodarowania zasobów żywności i wody, zdolności do postępowania w przypadku wystąpienia zdarzeń o charakterze masowym, odpornych sieci telekomunikacyjnych i systemów teleinformatycznych, systemów informowania i ostrzegania ludności oraz wydolnego systemu transportowego⁵. Te wszystkie elementy składające się na zwiększenie odporności państwa wymienione w SBN 2020 zostały wprost zaadaptowane z NATO-wskich siedmiu podstawowych wymogów dotyczących odporności narodowej, które z kolei wywodzą się z gotowości cywilnej oraz Artykułu 3 Paktu Północnoatlantyckiego⁶.

Niestety droga do zwiększenia odporności państwa zapisana w SBN 2020 nie znalazła odzwierciedlenia w kluczowych dokumentach regulujących problematykę bezpieczeństwa RP – ani w Ustawie o Obronie Ojczyzny, ani w żadnej wersji projektu ustawy o ochronie ludności i stanie klęski żywiołowej.

”Koncepcja kompleksowego wzmacniania odporności” Rządowego Centrum Bezpieczeństwa

Próbę opracowania dokumentu krajowego dot. odporności RP podjęło się Rządowe Centrum Bezpieczeństwa przygotowując „Koncepcję Kompleksowego Wzmacniania Odporności”, gdzie - jak zaznaczyli autorzy - „kompleksowa” nie znaczy scentralizowanej, zarządzanej jedynie odgórnie, pozbawiającej prerogatyw inne podmioty niż rządowe. „Kompleksowość” sygnalizuje dążenie, by wysiłki o wzmocnioną odporność czynione przez administrację publiczną, różne instytucje, służby, samorządy, przedsiębiorstwa, środowiska i grupy społeczne złożyły się na większe bezpieczeństwo państwa oraz jego obywateli i mieszkańców”⁷. W przytaczanej „Koncepcji…” zespół ekspercki RCB zaproponował definicję „odporności” jako: „(…) zdolność państwa i społeczeństwa do przeciwstawienia się działaniom destrukcyjnym, zarówno zamierzonym jak i incydentalnym, a także zdolność do efektywnej odbudowy po ich wystąpieniu. Jest składową posiadanych zdolności cywilnych oraz potencjału militarnego.”⁸. Warto podkreślić fakt, że to Polska była pierwszym państwem, które zwróciło uwagę Komitetowi Planowania Cywilnego NATO na potrzebę uwzględnienia w sojuszniczych kryteriach odporności, co zostało zgłoszone przez Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa podczas spotkania dyrektorów ds. planowania cywilnego NATO.

Opracowana przez RCB „Koncepcja…”, szczególną uwagę zwraca na zagadnienie zarządzania ryzykiem. Jak zauważają autorzy „Koncepcji…”: „(…) W kategoriach zadaniowych wzmacnianie odporności to umiejętność ograniczenia ryzyka wystąpienia zagrożenia oraz przygotowanie warunków do funkcjonowania instytucji (państwa, podmiotu gospodarczego, społeczności) w przypadku wystąpienia zagrożenia (niezależnie od jego rodzaju)”. Ważną częścią składową tego procesu jest zarządzanie ryzykiem – zaczynając od procesu oceny ryzyka, dalej poprzez planowanie działań ograniczających ryzyko, dalej przechodząc do wdrażania działań ograniczających ryzyko, osiąganie gotowości do reagowania w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej oraz (…) okresową ocenę osiągniętych efektów.”⁹.

Autorzy „Koncepcji” słusznie wnioskują, iż de facto pojęcie odporności jest kwintesencją zarządzania kryzysowego zdefiniowanego w Ustawie o Zarządzaniu Kryzysowym z 26 kwietnia 2007 r. Główne czynniki Zarządzania Kryzysowego jaki i czynniki podejścia do budowy odporności generalnie są tożsame, czyli: zdefiniowanie zagrożeń, przygotowanie struktur, zadań i mechanizmów reakcji, które sprawią, że instytucja będzie odporna na wstrząsy (zagrożenia) zewnętrzne i wewnętrzne. Dalej autorzy „Koncepcji…” zauważają, iż w Polsce istnieje szereg dokumentów z zakresu zarządzania kryzysowego i bezpieczeństwa narodowego, które de facto obejmują problematykę wzmacniania odporności i powinny być podstawą do stworzenia jednolitego i spójnego systemu i są to między innymi¹⁰:

• Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego (KPZK) i wszystkie Plany Zarządzania Kryzysowego (PZK) od  szczebla centralnego tworzone w ministerstwach i urzędach centralnych poprzez szczeble wojewódzki, powiatowy i gminny;
• Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego – który de facto jest analizą identyfikacji występowania potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa oraz oceną ryzyka ich wystąpienia;
• Wykaz przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego w ramach Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response System – NCRS)¹¹;
• Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK), którego celem jest stworzenie warunków do poprawy bezpieczeństwa IK a adresowany jest w szczególności do administracji rządowej oraz operatorów IK;
• Plan Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej (PRO RP) oraz  plany operacyjne funkcjonowania administracji publicznej – to podstawowy dokumenty polityczno-strategicznego planowania obronnego, przygotowywany w celu przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom bezpieczeństwa narodowego o polityczno-militarnym charakterze;
• Rządowy Program Rezerw Strategicznych - który uwzględnia możliwość wystąpienia lub zaistnienie zagrożenia bezpieczeństwa i obronności państwa, bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego, klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej, w tym ocenę ryzyka wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego;
• Strategia cyberbezpieczeństwa RP na lata 2019 – 2024.

Bardzo interesującym elementem „Koncepcji” jest zauważenie i podkreślenie przez autorów tego dokumentu obszaru odporności społecznej. Postulat wypracowania nowych, lepszych i odpowiadających dzisiejszym wyzwaniom zasad i procedur włączenia polskiego społeczeństwa w proces wzmacniania odporności oraz przygotowania go do aktywnego współuczestniczenia w wysiłkach zmniejszających skutki negatywnych zjawisk oraz w odbudowie po wystąpieniu sytuacji kryzysowych wydaje się być strzałem w dziesiątkę i wychodzi naprzeciw podejściu NATO-wskiemu i unijnemu¹². Na koniec autorzy Koncepcji przygotowali propozycje głównych kierunków realizacji założeń zawartych w dokumencie¹³:

• należy opracować Wytyczne do Wzmacniania Odporności w Polsce (WWO), w których należałoby wskazać główne kierunki i sprecyzować podstawowe zadania z terminem ich osiągnięcia oraz przypisać do nich wykonawców;
• należy ustanowić podstawy formalno-prawne, pozwalające na systemowe ujęcie zagadnienia odporności na szczeblu krajowym;
• koordynatorem zagadnień związanych ze wzmacnianiem odporności powinna być jedna instytucj (np. RCB);
• inne inicjatywy związane ze wzmacnianiem odporności w Polsce

Poza zaprezentowaną wyżej „Koncepcją…” warto zaznaczyć, że w Rządowym Centrum Bezpieczeństwa powstały jeszcze dwa dokumenty dot. odporności mianowicie raport Rządowego Centrum Bezpieczeństwa pt. „Ocena stanu odporności społeczeństwa i państwa na COVID-19. Analiza z punktu widzenia zarządzania kryzysowego.” z listopada 2021 r. oraz „Wnioski i doświadczenia dla Polski wynikające z analizy odporności państwa ukraińskiego na zagrożenia hybrydowe (podprogowe) i wojnę.” z lutego 2023 roku. Oba dokumenty są wrażliwe, w związku z tym autor nie może się do nich odnieść.

Warto też w tym miejscu zaznaczyć, że Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa jest stałym przedstawicielem Polski w Komitecie Odporności NATO a Wysokim Przedstawicielem RP przy Komitecie jest wiceminister Obrony Narodowej Marcin Ociepa. Doceniając rolę i wkład Polski w tym obszarze, Sekretariat Międzynarodowy NATO (IS) oraz Sojusznicze Dowództwo Transformacji NATO (ACT) zwróciło się właśnie do RCB z prośbą o organizację międzynarodowego sympozjum poświęconego wzmacnianiu odporności, pod nazwą „Resilience Symposium 2022”. Sympozjum odbyło się w dniach 5 i 6 maja 2022 roku i wzięło w nim udział ok. 300 gości reprezentujących cywilne i wojskowe struktury z 30 państw NATO, Kwatery Głównej NATO, Dowództw Strategicznych (ACT oraz ACO) oraz pięciu partnerów (Finlandia, Gruzja, Szwecja, Szwajcaria, Ukraina), ponadto środowiska naukowe i akademickie oraz sektor gospodarczy.

Druga część materiału, pod tytułem: „Czego o odporności uczą nas Brytyjczycy? Wnioski dla Polski”, już 6 kwietnia na InfoSecutiy24.pl

Grzegorz Matyasik – zastępca dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Politolog, ekspert w zakresie ochrony i obrony infrastruktury krytycznej, aktywny oficer rezerwy Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w stopniu porucznika. Autor kilkunastu publikacji w obszarze obrony powszechnej oraz obronności. W latach 2018-2020 r. zastępca dyrektora Departamentu Analiz Przygotowań Obronnych Administracji w KPRM, wcześniej, w Ministerstwie Obrony Narodowej (lata 2017 – 2018) koordynator projekt Legia Akademicka – ochotnicze szkolenia studentów w obszarze obronności.

(1) www.gov.pl/web/rcb/spoleczenstwo-odporne-na-zagrozenia, dostęp 15.03.2023

(2) www.instituteforgovernment.org.uk/article/explainer/cobr-cobra, dostęp 15.03.2023

(3) www.gov.uk/government/publications/the-uk-government-resilience-framework/the-uk-government-resilience-framework-html, dostęp 15.03.2023

(4) SBN 2020 str. 15, „Budować system obrony powszechnej w pełni wykorzystujący potencjał instytucji państwowych i samorządowych, podmiotów systemu edukacji i szkolnictwa wyższego, społeczności lokalnych, podmiotów gospodarczych, organizacji pozarządowych oraz obywateli, który będzie stanowił kompleksową odporność państwa na zagrożenia niemilitarne i militarne https://www.bbn.gov.pl/ftp/dokumenty/Strategia\_Bezpieczenstwa\_Narodowego\_RP\_2020.pdf, dostęp 15.03.2023

(5) Świetną analizę SBN pod kątem odporności opracował dr Artur Jagnieża: „Budowa odporności Państwa jako nakaz strategiczny” w: //defence24.pl/polityka-obronna/budowa-odpornosci-panstwa-jako-nakaz-strategiczny-opinia>,  dostęp 15.03.2023

(6) https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics\_132722.htm, dostęp 15.03.2023

(7) „Koncepcja Kompleksowego Wzmacniania Odporności RP”, Warszawa listopad 2021

(8) Tamże, s. 4

(9) Tamże, s. 8

(10) Tamże, s. 9 i dalsze

(11) Więcej na temat NCRS: //www.gov.pl/web/rcb/wspolpraca-w-ramach-nato>, dostęp 15.03.2023

(12) Tamże s. 24

(13) Tamże s. 26 i dalsze