W 2023 roku na terenie UE odnotowano łącznie 120 ataków terrorystycznych, z czego 98 zakończyło się powodzeniem, 9 było nieudanych, a 13 udaremniono. W porównaniu z poprzednimi latami stanowi to wyraźny wzrost. Najaktywniejsze pozostawały grupy separatystyczne (70 ataków), a także skrajnie lewicowe i anarchistyczne (32 ataki) oraz dżihadystyczne (14 ataków). Terroryzm dżihadystyczny okazał się najbardziej śmiercionośny, powodując 6 ofiar śmiertelnych i 12 rannych.

Większość dokonanych ataków była skierowana była przeciwko infrastrukturze krytycznej (15), firmom prywatnym (7), ludności cywilnej (4) i funkcjonariuszom policji (3). Spośród zgłoszonych form ataków najczęstsze były podpalenia (20), zamachy bombowe (8), niszczenie mienia (6), ataki nożem (6) i strzelaniny (5).

Wzrosła też liczba aresztowań w sprawach terrorystycznych – 426 zatrzymań w 22 państwach członkowskich, przy czym dominowały sprawy związane z terroryzmem dżihadystycznym (334 aresztowania).

Zakończone postępowania sądowe w 14 krajach UE doprowadziły do 290 wyroków skazujących i 68 uniewinnień. Dane statystyczne potwierdzają, iż terroryzm pozostaje zagrożeniem o złożonym charakterze, obejmującym różne ideologie i metody działania.

Wpływ uwarunkowań geopolitycznych i społeczno-ekonomicznych

Raport EU TE-SAT podkreśla, że zjawiska zachodzące poza granicami UE mają istotny wpływ na bezpieczeństwo wewnętrzne państw członkowskich. Przykładem jest atak terrorystyczny Hamasu na Izrael w październiku 2023 roku oraz izraelska odpowiedź militarna w Strefie Gazy. Wydarzenia te wywołały reperkusje we wszystkich nurtach terrorystycznych i ekstremistycznych, podsycając animozje i mobilizując zwolenników różnych ideologii. W efekcie powstał podatny grunt dla nowych narracji radykalnych – antyzachodnich, antysemickich czy antyislamskich – sprzyjających radykalizacji niektórych grup.

Trudna sytuacja społeczno-ekonomiczna, niepewność polityczna i konfliktogenne realia sprzyjają rozwojowi propagandy i tworzeniu się środowisk podatnych na narracje ekstremistyczne. Atak Hamasu, wojny regionalne czy konflikty wewnętrzne wpływają na nastroje społeczne, a terroryści chętnie wykorzystują te okoliczności do rekrutacji i mobilizacji zwolenników.

Rola młodych ludzi w terroryzmie i ekstremizmie

Jednym z najbardziej niepokojących trendów jest coraz większe zaangażowanie młodych osób, w tym nieletnich, w działalność terrorystyczną i ekstremistyczną. Młodzi ludzie coraz częściej uczestniczą w planowaniu ataków, produkcji propagandy i podżeganiu do przemocy. Sieć internetowa, media społecznościowe i komunikatory szyfrujące (E2EE) stwarzają idealne warunki do szybkiej radykalizacji, a także kształtowania światopoglądu opartego na przemocowych ideologiach.

Co istotne, nastąpiło skrócenie czasu potrzebnego na przejście od biernej konsumpcji treści propagandowych do aktywnego działania. Młodzi ludzie potrafią efektywnie korzystać z narzędzi komunikacji online, co utrudnia moderację i wykrywalność niebezpiecznych treści. Fakt, że radykalizują się oni w środowiskach wirtualnych, często o zasięgu transnarodowym, stanowi poważne wyzwanie dla organów ścigania i służb bezpieczeństwa.

Nowe technologie a zagrożenia terrorystyczne

Dynamiczny rozwój technologii – w tym sztucznej inteligencji, modeli generatywnych (LLM) oraz deepfake«ów – otwiera nowe możliwości dla terrorystów i ekstremistów. Dzięki AI łatwiejsze staje się tworzenie fałszywych treści, manipulowanie informacjami i rozpowszechnianie propagandy na szeroką skalę. Deepfake’i mogą posłużyć do wiarygodnego imitowania przekazów znanych osób lub tworzenia wideo w czasie rzeczywistym, co potencjalnie ułatwia sianie paniki i dezinformacji.

Innym niepokojącym trendem jest rosnące zainteresowanie drukowaniem broni w 3D. O ile do niedawna był to proceder dość marginalny, o tyle dziś zainteresowanie instruktażami, planami i materiałami szkoleniowymi dotyczącymi wytwarzania broni czy materiałów wybuchowych w warunkach domowych obejmuje nie tylko środowiska skrajnej prawicy, ale także inne nurty ideologiczne.

Specyfika różnych nurtów terrorystycznych w UE

Terroryzm dżihadystyczny pozostaje głównym zagrożeniem dla UE. W 2023 roku odnotowano zwiększoną aktywność i liczne aresztowania. Sytuacja w Afryce, na Bliskim Wschodzie czy w Azji Centralnej wpływa na motywacje i mobilizację dżihadystów. Ponadto wydarzenia takie jak profanacje Koranu w Europie czy konflikt izraelsko-palestyński inspirują ekstremistów do przemocy.

Kluczowe ustalenia:

• 14 ataków terrorystycznych dżihadystów miało miejsce w Belgii, Francji, Niemczech i Hiszpanii; 5 z nich zostało dokonanych, a 9 udaremnionych. Terroryzm dżihadystyczny był najbardziej śmiercionośny w UE, z 12 rannymi i 6 zabitymi.
• 334 osoby wyznające lub powiązane z ideologią dżihado-salaficką zostały aresztowane w związku z przestępstwami terrorystycznymi w 19 państwach członkowskich.
• 208 osób zostało skazanych za przestępstwa związane z terroryzmem dżihadystycznym w UE w 2023 r.
• Seria incydentów z bezczeszczeniem Koranu w UE oraz atak terrorystyczny Hamasu na Izrael i reakcja militarna Izraela w Strefie Gazy doprowadziły do wzrostu zagrożenia ze strony grup dżihadystycznych wobec Zachodu i jego sojuszników, tworząc podatny grunt dla radykalizacji osób mieszkających w UE. Kilka państw członkowskich podniosło krajowy poziom zagrożenia terrorystycznego w 2023 r.
• Krajobraz dżihadystyczny tworzą grupy terrorystyczne, sieci online i aktorzy indywidualni. Sieci dżihadystyczne w UE pozostają rozdrobnione, generalnie bez scentralizowanego przywództwa, a powiązania regionalne czy transnarodowe często bazują na wspólnym pochodzeniu lub języku członków.
• W szerokim ekosystemie sieci dżihadystycznych zidentyfikowano komórki potencjalnie powiązane z Islamskim Państwem Prowincji Chorasan (ISKP) w UE, z transnarodowymi powiązaniami z Azją Centralną i Kaukazem.
• Zagrożenie ze strony dżihadyzmu najczęściej manifestuje się w formie ataków samotnych sprawców. Samotni sprawcy nie są zwykle odizolowani – często są to młode osoby zaangażowane w internetowe społeczności promujące przemoc i uczestniczące w produkcji propagandy. Brak wyraźnych przekonań ideologicznych to nowa tendencja, zwłaszcza wśród młodych dorosłych i nieletnich. Kilku nieletnich podejrzanych było także przedmiotem dochodzeń z powodu zamiaru popełnienia aktów przemocy.

Kolejnym nurtem jest skrajna prawica. Środowiska skrajnie prawicowe, wykorzystujące antyemigracyjną, antysemicką czy antyrządową retorykę, coraz częściej sięgają po nowe technologie, a także taktyki akceleracjonizmu. Samotni sprawcy pozostają realnym zagrożeniem, a młodzi rekruci wykazują elastyczność ideologiczną, chętnie adaptując materiały propagandowe różnych nurtów (np. dżihadystycznych).

Kluczowe ustalenia:

• 2 ataki skrajnej prawicy zostały udaremnione we Francji i Luksemburgu w 2023 r.
• 26 osób zostało aresztowanych w 10 państwach członkowskich za przestępstwa terrorystyczne związane ze skrajną prawicą, głównie za podżeganie i groźby terrorystyczne, a także udział w organizacji terrorystycznej.
• 35 osób skazano w 2023 r. za przestępstwa związane z terroryzmem skrajnej prawicy.
• Udaremnione ataki pokazują, że samotni sprawcy pozostają znaczącym zagrożeniem. Młodzi terroryści i ekstremiści skrajnej prawicy coraz częściej tworzą propagandę, rekrutują i organizują ataki oraz podżegają do przemocy. Pojawiają się nowe grupy skrajnej prawicy, najpierw online, a następnie podejmujące aktywność w świecie realnym.
• Linie ideologiczne skrajnej prawicy czerpią inspirację z różnych narracji i wątków. Coraz częściej pojawiają się tematy eko-faszystowskie i antysystemowe, wykorzystujące polaryzację społeczną. Narracje antysystemowe i akceleracjonizm wojowniczy zyskują na popularności w środowiskach skrajnej prawicy.
• Kluby sportowe i siłownie specjalizujące się w sztukach walki i treningu bojowym stają się popularne w środowiskach skrajnej prawicy, mogąc stanowić przykrywkę dla radykalizacji i tworzenia sieci kontaktów.

Następnym zauważalnym nurtem jest skrajna lewica i anarchizm. Grupy te kontynuują działalność opartą na antykapitalistycznych, antypaństwowych i antyfaszystowskich narracjach. Ataki są najczęściej wymierzone w infrastrukturę i mienie, a solidarność z uwięzionymi towarzyszami bywa głównym motywatorem. Nasilają się działania sabotażowe i wandalizm, choć rzadziej dochodzi do bezpośredniej przemocy fizycznej wobec ludzi.

Kluczowe ustalenia:

• 32 ataki terrorystyczne skrajnej lewicy i anarchistyczne w UE (23 dokonane, 8 nieudanych, 1 udaremniony), głównie we Włoszech. Brak ofiar śmiertelnych ani rannych.
• 14 aresztowań w związku z terroryzmem skrajnej lewicy i anarchistycznym, mniej niż w 2022 i 2021 r. Aresztowania we Włoszech (10), Grecji (2), Niemczech (1) i Hiszpanii (1).
• 10 osób skazanych za terroryzm skrajnej lewicy i anarchistyczny.
• Większość ataków dotyczyła mienia i infrastruktury, motywowana narracjami antypaństwowymi i antykapitalistycznymi.
• Kampania solidarności z uwięzionym anarchistą we Włoszech zmobilizowała wiele ataków terrorystycznych i gwałtownych.

Dość istotnym nurtem jest także etnonacjonalizm i separatyzm. Warty zauważenia jest fakt, że separatyści pozostają aktywni, głównie na obszarze Korsyki (FLNC, GcC), a także w formie wsparcia dla organizacji takich jak PKK, które rekrutują i gromadzą fundusze na terenie UE.

Kluczowe ustalenia:

• 70 ataków separatystycznych, wszystkie dokonane na Korsyce (Francja).
• 25 aresztowań w sprawach terroryzmu etnonacjonalistycznego i separatystycznego w 7 państwach członkowskich.
• 27 osób skazanych za przestępstwa o charakterze etnonacjonalistycznym i separatystycznym.

Wśród innych form terroryzmu i ekstremizmu pojawiają się m.in. grupy antysystemowe, konspiracjonistyczne oraz ruch Reichsbürger (Obywatele Rzeszy – przyp. red.) w Niemczech, który planował zamachy na infrastrukturę i polityków.

Kluczowe ustalenia:

• 2 ataki (jeden nieudany, jeden udaremniony) sklasyfikowane jako inne formy terroryzmu lub nieokreślone.
• 27 aresztowań w związku z innymi lub niesprecyzowanymi formami terroryzmu w 7 państwach członkowskich.
• 10 osób skazanych za inne/niesprecyzowane formy terroryzmu.

Działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości

Europejskie służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i wymiar sprawiedliwości podejmują szereg działań w odpowiedzi na zidentyfikowane zagrożenia. W 2023 roku aresztowania, procesy i wyroki skazujące w sprawach terrorystycznych świadczą o skuteczności i determinacji w zwalczaniu terroryzmu. Eurojust i Europol gromadzą, analizują i wymieniają informacje, wspierając państwa członkowskie w identyfikowaniu i neutralizacji zagrożeń. Ważną rolę odgrywają także zmiany w ustawodawstwie antyterrorystycznym, dostosowujące prawo do nowych wyzwań. Działania te obejmują definicje przestępstw, kary, środki bezpieczeństwa i zasady współpracy międzynarodowej.

Podsumowanie i wnioski

Rok 2023 przyniósł znaczące wyzwania w zakresie terroryzmu i ekstremizmu w Unii Europejskiej. Analiza EU TE-SAT 2024 potwierdza, że środowiska terrorystyczne i ekstremistyczne nieustannie ewoluują. W odpowiedzi na zmiany geopolityczne, konflikty regionalne, uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i rozwój technologii, aktorzy terrorystyczni modyfikują swoją taktykę, metody rekrutacji i narracje propagandowe.        

Coraz istotniejszym problemem staje się rola młodzieży w strukturach ekstremistycznych oraz wykorzystywanie nowych technologii (AI, deepfake) do wzmocnienia propagandy, maskowania tożsamości i planowania ataków. Skuteczna walka z terroryzmem wymaga ścisłej współpracy międzynarodowej, skoordynowanej wymiany informacji, ciągłego monitorowania środowisk ekstremistycznych w internecie oraz modyfikacji przepisów prawnych. Ważne jest również prowadzenie działań zapobiegawczych, edukacyjnych i profilaktycznych, które pomogą zapobiegać radykalizacji, zwłaszcza wśród najmłodszych grup społeczeństwa.        

Wniosek płynący z raportu EU TE-SAT 2024 jest jasny: terroryzm pozostaje dynamicznym, złożonym i wielowymiarowym zagrożeniem dla bezpieczeństwa Europy, wymagającym konsekwentnych i elastycznych działań ze strony państw członkowskich, organów ścigania i społeczności międzynarodowej.

Terror gangów większym zagrożeniem w Europie niż terroryzm

Dane wynikające z raportu Europolu dotyczące terroryzmu w 2023 roku pokazują też, jak w poprzednim opracowaniu z ubiegłego roku, że głównym zagrożeniem dla bezpieczeństwa wewnętrznego krajów UE stanowi w dalszym ciągu terror gangów kryminalnych.

Z niepełnych, dostępnych danych medialnych z trzech państw – Szwecji ,Francji i Belgii – wynika, że w roku 2023 zginęło tam co najmniej 106 osób. W Szwecji do 15 listopada 2023 r. policja – według JASON Institute – odnotowała łącznie 337 strzelanin od początku roku, z czego 50 zakończyło się śmiercią.

Jak pisał The Guardian, wskaźnik śmiertelności w wyniku przestępstw z użyciem broni palnej jest w tym kraju drugim najwyższym w Europie, po Albanii. W 2023 r. nastąpił też w tym kraju gwałtowny wzrost użycia materiałów wybuchowych w celu atakowania członków rywalizujących gangów. Do listopada 2023 roku szwedzka policja zgłosiła też łącznie 140 detonacji od początku roku. Liczba nieudanych detonacji prawie się podwoiła do 52, a liczba znalezionych przygotowanych materiałów wybuchowych wzrosła z 68 do 130.

Natomiast jak podaje Al Jazeera, w roku 2023 tylko w samej tylko Marsylii 49 osób zginęło w wyniku wojny gangów narkotykowych. A według policyjnych danych cytowanych przez gazetę Le Soir, w 2023 r. siedem osób zginęło, a 131 zostało rannych w Brukseli w wyniku przemocy związanej z narkotykami.