Z najnowszego rocznego sprawozdania Prokuratury Europejskiej (EPPO) wynika, że na koniec 2023 roku EPPO prowadziła ogółem 1927 dochodzeń, a łączna szacowana szkoda dla budżetu UE wyniosła 19,2 mld euro - z czego 59 proc. było powiązanych z poważnymi, transgranicznymi oszustwami związanymi z VAT. Pod względem nowo wszczętych dochodzeń w ubiegłym roku wyróżniają się Włochy, które wszczęły 556 spraw (zdecydowanie najwięcej wśród uczestniczących krajów). Wynika to ze szczególnej aktywności Guardia di Finanza, zajmującej się przestępstwami finansowymi.

Efektem działalności międzynarodowej grupy dochodzeniowej „Midas” było wykazanie, że organizatorzy oszustw związanych z podatkiem VAT stworzyli złożony ekosystem przestępczy, który pozwolił im wyłudzić nawet 195 mln euro. W jej ramach przeprowadzono ponad 180 przeszukań i aresztowano 14 osób w 17 krajach (Albania, Austria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estonia, Niemcy, Węgry, Włochy, Malta , Holandia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja i Wielka Brytania). W działaniach uczestniczyło 680 funkcjonariuszy organów podatkowych i policyjnych.

W Grecji, z inicjatywy Prokuratury Europejskiej przeprowadzono dochodzenie wobec grupy przestępczej, która poprzez obrót fakturami poprzez firmy proxy zlokalizowanych na Cyprze i Słowacji, uniknęła zapłaty podatku VAT w wysokości 29 mln euro i uzyskała zwrot podatku VAT w wysokości 7,4 mln euro.

Operacja „Goliat” prowadzana przez EPPO w Hamburgu w Niemczech, wymierzona w międzynarodową grupę przestępczą z Danii, Francji, Niemiec, Węgier, Litwy, Holandii, Szwecji i Szwajcarii, spowodowała ujawnienie prowadzonego przez nią procederu skutkującego stratą co najmniej 85 mln euro.

Szczególnym celem oszustów stały się obecnie nowe źródła finansowania UE, m.in. NextGenerationEU będący unijną inicjatywą o wartości 800 miliardów euro, mającą na celu ożywienie gospodarcze po COVID-19 i wspieranie bardziej ekologicznej, cyfrowej i odpornej gospodarki. Do końca 2023 roku EPPO prowadziła 206 dochodzeń dotyczących tego projektu i zaczęła także identyfikować zorganizowane grupy przestępcze zaangażowane w tego rodzaju proceder. Szkody z tego tytułu szacowane są na ponad 1,8 mld euro. Stanowi to około 15 proc. wszystkich przypadków oszustw związanych z wydatkami z udziałem środków UE, którymi zajmowała się EPPO w okresie sprawozdawczym.

Skalę nadużyć naruszających interesy finansowe UE, w szczególności po stronie dochodów budżetu, można wytłumaczyć jedynie dużym zaangażowaniem poważnych zorganizowanych grup przestępczych (…) W naszych dochodzeniach widzimy poważne zorganizowane grupy przestępcze finansujące oszustwa związane z VAT, pieniędzmi uzyskanymi z innej działalności przestępczej. Widzimy, jak ci sami wyspecjalizowani operatorzy piorą pieniądze pochodzące z oszustw związanych z podatkiem VAT i innej działalności przestępczej tych grup. Nasza strategia powinna polegać na osłabianiu zdolności finansowych poważnych zorganizowanych grup przestępczych
Laura Kövesi, europejska prokurator generalna

Na podstawie prowadzanych dochodzeń EPPO stwierdza, że udział w zorganizowanej przestępczości najczęściej ma związek z oszustwami karuzelowymi dotyczącymi podatku VAT lub oszustwami celnymi. Przestępcy działają również w obszarze oszustw z udziałem środków unijnych, zarówno w zakresie oszustw niezwiązanych z zamówieniami publicznymi (np. zorganizowane wyłudzenia funduszy rolnych), jak i oszustw związanych z zamówieniami (np. nielegalny udział w wielu postępowaniach o udzielenie zamówienia na dużą skalę).

Oznacza to, że mamy obecnie do czynienia z trendem przechodzenia struktur przestępczym w kierunku multiprzestęczości. Z tej racji Laura Kövesi zwraca uwagę, że obecnie nie można już mówić o istnieniu dwóch odrębnych środowisk przestępczych. Związany jest z tym pogląd, że istnieje tzw. niebezpieczna przestępczość, zajmująca się przemytem narkotyków, broni, handlem ludźmi i tzw. przestępczość „białych kołnierzyków”, niestosująca przemocy, skoncentrowana jedynie na oszustwach finansowych, korupcji i praniu pieniędzy. Są one ze sobą nierozerwalnie związane.

W ostatnim okresie zauważono tendencję „zmiany działalności” poprzez przechodzenie od „bardzo ryzykownego” handlu narkotykami w stronę „łatwiejszych” przestępstw finansowych, w przypadku których zarówno kary, jak i poziom wykrywalności są niższe. „Potrzebujesz tylko księgowego, prawnika lub osoby, która umie mówić, a możesz zarobić duże pieniądze” – uważa Kövesi. Zwraca też uwagę na aktualność słynnego motto sędziego Giovanniego Falcone „podążaj za pieniędzmi”.

Stąd też, aby skutecznie zwalczać zorganizowaną przestępczość, należy dążyć do sparaliżowanie jej zdolności finansowej. Dopóki nie zrozumiemy tego fundamentalnego związku, nie będziemy w stanie powstrzymać jej wzrostu i ekspansji. Zmieniający się charakter przestępczości zorganizowanej w UE, z wyraźnym zwrotem w stronę oszustw finansowych, podkreśla pilną potrzebę jednolitej i energicznej reakcji. Wysiłki Prokuratury Europejskiej mające na celu dostosowanie i rozszerzenie jej zasięgu, to kluczowe kroki w kierunku ochrony interesów finansowych UE. W miarę ciągłego wprowadzania innowacji przez grupy przestępcze, walka z tak wyrafinowanymi oszustwami będzie wymagała nie tylko czujności, ale także wspólnej determinacji wszystkich państw członkowskich UE.

Warto dodać, że nastąpił też wyraźny wzrost wykrywalności tego rodzaju przestępczości. W 2023 r. EPPO otrzymała i rozpatrzyła 4 187 zgłoszeń przestępstw, czyli o 26 proc. więcej niż w 2022 roku. Wynika to głównie ze zgłoszeń od podmiotów prywatnych (2 494 – 29 proc. więcej niż w 2022 r.), a także od krajowych władz (1 562 – o 24 proc. więcej niż w 2022 r.). Oznacza to, że poziom wykrywania nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe UE w uczestniczących państwach członkowskich zanotował wyraźny progres. Stanowi to efekt synergii wynikający ze wspólnych działań między Prokuraturą Europejską a prokuratorami krajowymi oraz skoncentrowaniu się w analitycznych czynnościach w celu w celu rozpoznawania organizacji przestępczych szczególnie aktywnych w oszustwach związanych z subsydiami (oszustwa związane z wydatkami niezwiązanymi z zamówieniami publicznymi) oraz oszustwami skarbowymi (podatek VAT i cła).