Autorzy raportu definiują odporność jako zdolność państwa i jego społeczeństwa do zapobiegania, reagowania oraz odbudowy po doświadczeniu zjawisk związanych z przestępczością zorganizowaną. Nie sprowadza się ona jedynie do skuteczności w ściganiu przestępców, lecz obejmuje także stabilność, przejrzystość i uczciwość instytucji publicznych oraz siłę społeczeństwa obywatelskiego, które może przeciwdziałać korupcji i powiązaniom struktur państwowych z podziemiem przestępczym.

Trzecia edycja Indeksu stanowi ekspercką, porównawczą analizę globalnych rynków przestępczych, typów sprawców oraz czynników budujących odporność instytucjonalną. Można ją uznać za „rentgenowskie zdjęcie” światowej przestępczości zorganizowanej w 2024 roku, ukazujące jej ewolucję na tle gwałtownych przemian geopolitycznych, technologicznych, środowiskowych oraz narastających konfliktów i niestabilności politycznej.

Z zebranych danych wynika, że odporność państw przestaje nadążać za tempem rozwoju przestępczości – zwłaszcza tej bez użycia przemocy – a także za zmianami na rynkach narkotykowych, gdzie coraz wyraźniej dominuje duet substancji syntetycznych i kokainy. Jednocześnie analizy wskazują, że ukierunkowane działania wzmacniające odporność – takie jak usprawnienie wymiaru sprawiedliwości, zwiększenie przejrzystości finansów publicznych czy skuteczniejsze mechanizmy prewencji i współpracy międzynarodowej – mogą w mierzalny sposób ograniczać skalę przestępczości zorganizowanej.

Współczesna przestępczość zorganizowana nie przypomina już klasycznej „mapy terytoriów”, na której gangi broniły swoich granic. Jej bardziej adekwatnym obrazem jest ekosystem – złożona, dynamiczna sieć rynków, kanałów przepływu, aktorów i pośredników, reagująca niemal w czasie rzeczywistym na bodźce zewnętrzne: wstrząsy geopolityczne, cykle gospodarcze, zmiany regulacyjne oraz postęp technologiczny, zwłaszcza w sferze finansów cyfrowych i przetwarzania danych. Ostatnie lata przyniosły całą serię punktów zwrotnych, które zmieniły sposób funkcjonowania tego ekosystemu: pandemię, otwarte konflikty zbrojne i wojny zastępcze, gwałtowne skoki inflacyjne, a także upowszechnienie technologii, które jeszcze dekadę temu miały charakter niszowy – takich jak płatności natychmiastowe, giełdy aktywów kryptowalutowych czy uczenie maszynowe dostępne w usługach chmurowych.

Zestawienie danych z wielu źródeł – od Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) po raporty Global Initiative Against Transnational Organized Crime – wskazuje jednoznacznie, że przestępczość zorganizowana uczy się szybciej niż większość instytucji regulacyjnych i organów ścigania. Coraz wyraźniej widać, że centrum ciężkości jej działalności przesuwa się w stronę rynków bezprzemocowych, skalowalnych i cyfrowych, w których granice państw i jurysdykcji tracą tradycyjne znaczenie.

Rynki narkotykowe: od heroiny i konopi ku duetowi kokaina–syntetyki

Po zaburzeniach podaży heroiny związanych z sytuacją w Afganistanie oraz rozszerzaniu ram legalizacji i depenalizacji konopi indyjskich w wielu państwach część kapitału przestępczego przeniosła się w dwa kierunki. Z jednej strony utrzymuje się i rośnie logistyka kokainowa – rynek wymagający złożonych łańcuchów dostaw i kontroli nad trasami morskimi oraz portami. Z drugiej strony następuje szybkie poszerzanie „portfela” narkotyków syntetycznych: metamfetaminy, pochodnych fentanylu, Captagonu oraz nowych syntetycznych opioidów, w tym nitazenów.

Wskaźnik znaczenia rynku kokainy wzrósł w latach 2021–2025 z 4,52 do 4,89 (wg analizy autorów; nie stanowi bezpośredniego wyniku Indeksu GI-TOC 2025), a wskaźnik dla szeroko rozumianych narkotyków syntetycznych – z 4,62 do 5,14. Te wielkości wynikają z połączenia danych raportów UNODC, analiz Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków (następczyni EMCDDA), ocen Europolu oraz źródeł regionalnych.

Kokaina – z wysoką wartością dodaną po przetworzeniu – pozostaje rynkiem geograficznie zakorzenionym. Obszary produkcji w Ameryce Południowej, tradycyjne punkty przeładunku w Ameryce Środkowej i na Karaibach oraz „nowe” trasy przez Afrykę Zachodnią na rynek europejski tworzą łańcuch zależności, w którym kluczowe stają się porty kontenerowe, operatorzy logistyczni i ogniwa przeładunkowe.

Narkotyki syntetyczne mają inną specyfikę. Laboratoria można relokować bliżej rynków zbytu, a prekursory chemiczne bywają w pełni legalne i krążą w ramach normalnego handlu. Tłumaczy to silną obecność tych rynków w Ameryce Północnej (szczególnie fentanyli i metamfetaminy), w Azji Zachodniej (Captagon), w Azji Południowo-Wschodniej (produkcja metamfetaminy na skalę „przemysłową”), a także coraz liczniejsze sygnały w Europie – zwłaszcza pojawianie się nowych syntetycznych opioidów, w tym nitazenów, identyfikowanych przez służby i systemy wczesnego ostrzegania Agencji Unii Europejskiej ds. Narkotyków.

Konopie indyjskie pozostają nadal najpowszechniej używaną substancją psychoaktywną, ale relatywny „ciężar” tego rynku spada. Współistnienie legalnych i nielegalnych kanałów sprzyja przesuwaniu części podaży przestępczej w kierunku towarów z wyższą marżą i większą szkodliwością. Równocześnie – w ujęciu globalnym – heroina traci na znaczeniu; według łączonego wskaźnika nastąpił spadek z 4,08 do 3,77 w latach 2023–2025, co zwiększa ryzyko substytucji przez tańsze i silniejsze syntetyczne opioidy.

Przestępstwa finansowe i cyberprzestępczość

Obserwujemy wyraźny wzrost znaczenia rynków, które nie wymagają przemocy fizycznej. Przestępczość finansowa – obejmująca oszustwa inwestycyjne i ubezpieczeniowe, nadużycia instrumentów płatniczych, pranie pieniędzy, defraudacje i wyłudzenia – jest dziś najbardziej rozpowszechnionym rynkiem globalnym. Średni wskaźnik dla tego obszaru wynosi 6,21 i jako jedyny w sposób powtarzalny mieści się w czołowej piątce rynków na wszystkich kontynentach.

Cyberprzestępczość – od ataków na infrastrukturę, przez ransomware i wycieki danych, po masowe oszustwa internetowe – przeszła w model usługowy „crime-as-a-service”. Narzędzia i zasoby ataków są gotowe „z półki”. Sprzedaje się dostęp do zainfekowanych urządzeń, gotowe zestawy wykorzystywania podatności, listy ofiar czy całe „centra obsługi” kampanii phishingowych.

Według Światowego Forum Ekonomicznego ryzyka cyfrowe utrzymują się w ścisłej czołówce zagrożeń kolejnej dekady, a analizy Europejskiego Biura Analiz Parlamentu Europejskiego i Europolu podkreślają modularyzację łańcuchów przestępczych w cyberprzestrzeni. INTERPOL w przeglądach trendów nie podaje jednej „oficjalnej” globalnej kwoty strat, lecz opisuje dynamikę i typologie szkód – i w taki sposób należy te dane interpretować.

Stąd też należy zwrócić szczególną uwagę na istotną zmianę metodologiczną w myśleniu o odporności. Klasyczne mierniki – lepiej radzące sobie z przemocą fizyczną i „analogową” przestępczością – mają ograniczoną moc wyjaśniania tam, gdzie szkody są bezgłośne i systemowe. Przestępczość finansowa oraz cyberprzestępczość nie muszą opanowywać terytorium, aby zdestabilizować instytucje. Wystarczy długotrwała erozja zaufania do usług publicznych, łańcuchów dostaw czy rynku finansowego.

Wielki rynek podrabianych towarów

OECD/EUIPO szacują, że handel towarami podrobionymi odpowiada za kilka procent światowego handlu (ostatnie uśrednione oszacowania oscylują wokół ok. 2,5 proc. – tj. 460–500 mld USD w zależności od roku i metodologii), a GI-TOC odnotowuje wzrost trendu i „niewidzialność” tego typu przestępczości w ujęciu globalnym. Szczególnie niebezpieczne są produkty farmaceutyczne (fałszywe leki, suplementy) i elektroniczne (baterie, zasilacze, komponenty), ponieważ łączą ryzyko utraty zdrowia lub życia z pozorną „oszczędnością” konsumenta.

W obiegu publicznym pojawiają się wyższe prognozy wartości tego rynku do roku 2030 – należy jednak precyzyjnie odróżniać scenariusze branżowe i modelowe od oficjalnych szacunków instytucji publicznych. Faktem pozostaje, że pandemia, zawirowania łańcuchów dostaw, presja inflacyjna, a następnie spowolnienie wzrostu i wzrost bezrobocia zwiększyły wrażliwość cenową konsumentów, także w gospodarkach o wysokich dochodach. To z kolei napędza popyt na „zastępniki”, w tym nielegalne. Rynek podrabiania jest silnie skorelowany z innymi rynkami przestępczymi i bywa ich multiplikatorem (np. łączy się z praniem pieniędzy, oszustwami internetowymi i nadużyciami w handlu transgranicznym).

Aktorzy zagraniczni i sektor prywatny

Od roku 2021 rośnie znaczenie aktorów zagranicznych w różnych regionach świata, a od roku 2023 wyraźniej widać narastający wpływ części sektora prywatnego – logistyki, finansów, usług chmurowych, przetwarzania danych. W Afryce Zachodniej wpływy sieci latynoamerykańskich i europejskich przeplatają się z aktywnością diaspor i podmiotów chińskich w sektorach surowcowych, a także z działalnością prywatnych firm wojskowych i grup zbrojnych, które „opodatkowują” szlaki.

W Azji Południowo-Wschodniej transnarodowe podmioty dominują w obszarach cyberoszustw i przestępczości środowiskowej. Kluczowe jest tu „spłaszczenie” granic przez cyfryzację transakcji: gdy płatność, komunikacja i obsługa klienta przenoszą się do chmury, tradycyjna granica państwowa traci znaczenie, a łańcuchy przestępcze stają się globalne z definicji.

Współpraca międzynarodowa

Globalne wskaźniki odporności zmieniają się wolniej niż rynki przestępcze – i to samo w sobie jest ostrzeżeniem. Widać dwa niepokojące sygnały. Po pierwsze, spowolnienie wzrostu współpracy międzynarodowej: więcej wyjątków, selektywność we wdrażaniu standardów, wycofywanie się z reżimów wielostronnych i rosnący unilateralizm.

Po drugie, pogarszającą się kondycję wymiaru sprawiedliwości i systemu detencji. Jeden z najsilniejszych sygnałów dotyczy związku między wpływem aktorów osadzonych w państwie a kondycją sądów i więzień. Łączony wskaźnik koreluje ujemnie na poziomie około -0,79.

Innymi słowy – tam, gdzie część aparatu państwa uczestniczy w przestępczości, narasta „samozwrotny mechanizm bezkarności”. Osłabione sądy i skorumpowane więziennictwo przestają być barierą, a potrafią nawet zamieniać się w ogniwo operacyjne (koordynacja zleceń zza krat, rekrutacja, finanse).

Korupcja państwowa jako rdzeń układu

Kluczowa konstatacja nie pozostawia wątpliwości. Korupcja państwowa nie jest pojedynczym „rynkiem”, ale mechanizmem będącym swoistą dźwignią dla każdego nielegalnego rynku. W praktyce obejmuje faktyczną ochronę rynkom narkotykowym lub przemytniczym, korupcję kontraktową w zamówieniach publicznych, wykorzystywanie służb mundurowych do osłony transportów, nadużycia w więziennictwie (w tym nielegalne kanały komunikacji i finansów), transfery środków przez spółki państwowe i fundusze oraz udział w nielegalnym handlu zasobami (paliwa, drewno, minerały).

Jeśli do roku 2029 nie pojawi się systemowe wzmocnienie przejrzystości i rozliczalności, istnieje ryzyko, że korupcja państwowa stanie się głównym kanałem legalizacji zysków przestępczych i osią nowej odmiany „państwowo-przestępczego kapitalizmu”.

Służby specjalne i aparat bezpieczeństwa: najbardziej niebezpieczny splot

Najbardziej newralgicznym miejscem przenikania państwa i przestępczości są służby specjalne oraz szeroko rozumiany aparat bezpieczeństwa. To tu koncentrują się trzy zasoby, których nadużycie jest najbardziej dewastujące: tajność, przymus i informacja. Zidentyfikować można trzy typy relacji.

Po pierwsze, korupcyjną współpracę operacyjną – przecieki i „osłonę” w zamian za udziały w zyskach. Po drugie, współistnienie w „gospodarkach wojennych” – finansowanie operacji handlem paliwami, bronią, minerałami czy narkotykami, co było obserwowane m.in. w kontekstach afrykańskich i bliskowschodnich. Po trzecie, instrumentalizację służb przez reżimy i elity gospodarcze, czyli klasyczne „przechwycenie państwa”.

Skutkiem jest rozpad zaufania do instytucji, ograniczanie wymiany danych przez partnerów międzynarodowych i deformacja priorytetów bezpieczeństwa tak, by chroniły interesy grupowe zamiast dobra publicznego. Zależna, ale istotna rekomendacja brzmi: wzmocnić cywilny i sądowy nadzór nad służbami, wprowadzić przejrzystość finansową i kadrową na poziomie kadr kierowniczych, powołać zewnętrzne organy śledcze i ograniczyć nadużywanie klauzul tajności jako parawanu dla bezprawia.

Europa Wschodnia i Południowo-Wschodnia: słabość instytucji i przenikanie struktur państwowych

W trzeciej edycji Global Organized Crime Index 2025 autorzy zwracają uwagę, że region Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej należy do najbardziej narażonych na przenikanie przestępczości zorganizowanej w struktury państwowe. Raport wskazuje, że w wielu krajach tego obszaru utrzymują się wysoki poziom przestępczości i niska odporność instytucjonalna, co w praktyce oznacza, że granice między sektorem legalnym i nielegalnym stają się coraz mniej wyraźne.

Zgodnie z ustaleniami GI-TOC, aktorzy osadzeni w państwie pozostają jednym z najistotniejszych źródeł zagrożenia. W 80 spośród 193 analizowanych krajów oceniono ich wpływ jako „poważny” lub „skrajny” (powyżej 7,5 punktu w skali 1–10). Autorzy podkreślają, że w państwach, gdzie instytucje są słabe, a wymiar sprawiedliwości upolityczniony, właśnie te struktury stają się kluczowym wehikułem korupcji i ochrony interesów przestępczych.

W Europie Wschodniej i na Bałkanach Zachodnich aktorzy państwowi często uczestniczą w szarej strefie gospodarczej, wykorzystując kontrolę nad surowcami, przetargami lub granicami do uzyskiwania korzyści finansowych. W raporcie podkreślono, że w wielu krajach regionu – w tym w części państw byłego Związku Radzieckiego – relacje między służbami bezpieczeństwa, elitami politycznymi i grupami przestępczymi mają charakter strukturalny, a nie incydentalny. Autorzy opisują to zjawisko jako „instytucjonalizację powiązań”, w której aparat państwa staje się jednym z elementów systemu przestępczego, a nie jego przeciwnikiem.

Raport zaznacza również, że w regionie Bałkanów Zachodnich utrzymuje się model symbiozy polityczno-biznesowej, w którym grupy przestępcze działają równolegle z elitami politycznymi, często korzystając z ich ochrony lub wsparcia. Zjawisko to osłabia skuteczność reform i utrwala mechanizmy bezkarności.

Jednocześnie GI-TOC zauważa, że w części krajów – zwłaszcza tych uczestniczących w procesie akcesji do Unii Europejskiej – widoczne są pozytywne zmiany. Są to m.in. wzmocnienie nadzoru parlamentarnego nad służbami, większa współpraca z Europolem i poprawa standardów przejrzystości finansowej.

W przypadku Rosji autorzy raportu zwracają uwagę na wysoki poziom integracji służb państwowych z przestępczością zorganizowaną. Państwo rosyjskie uzyskuje w Indeksie jeden z najwyższych na świecie wyników w kategorii „wpływ aktorów osadzonych w państwie”, co odzwierciedla systemowe powiązania między władzą publiczną, elitami ekonomicznymi a działalnością przestępczą.

Raport określa ten model jako przykład „state capture”, czyli przechwycenia instytucji państwa przez grupy interesów, w których przenikają się polityka, biznes i struktury nielegalne. Natomiast w odniesieniu do Białorusi raport odnotowuje niski poziom odporności instytucjonalnej i wysoki stopień centralizacji władzy, co sprzyja korupcji i rozwojowi nieformalnych mechanizmów gospodarczych.

Autorzy zauważają, że ograniczony nadzór nad służbami bezpieczeństwa i brak niezależnych mechanizmów kontroli powodują, iż kraj ten pozostaje podatny na ekspansję sieci przestępczych – zarówno krajowych, jak i transnarodowych.

GI-TOC wskazuje, że wspólnym mianownikiem dla państw regionu jest słabość sądownictwa, ograniczona przejrzystość finansowa oraz nadużywanie mechanizmów tajności. Te czynniki razem prowadzą do systemowego osłabienia odporności, a w konsekwencji – do zacieśniania relacji pomiędzy przestępczością zorganizowaną a instytucjami państwowymi.

Trajektorie do 2029 roku: co mówią dane i modele

Ujęcie przekrojowe 193 państw pozwala naszkicować cztery typowe pozycje na macierzy „poziom przestępczości × poziom odporności”. Około 46 państw (23,8 proc.) mieści się w „zielonej” ćwiartce – niska przestępczość, wysoka odporność – podczas gdy 66 państw plasuje się w ćwiartce najbardziej ryzykownej – wysoka przestępczość, niska odporność.

Wprowadzony w roku 2025 komponent prognostyczny – zastosowany do 21 państw mających „najkrótszą drogę” do zielonego kwadrantu – wskazuje, że w horyzoncie do roku 2029 sześć z nich doświadczy wzrostu przestępczości, a piętnaście – umiarkowanej redukcji, często asymetrycznej (spadek jednych rynków przy wzroście innych). Stanowi to ostrzeżenie: obecna architektura odpowiedzi jest niewystarczająca bez korekty kursu.

Największym zagrożeniem do roku 2029 pozostaje postępująca symbioza przestępczości finansowej i cyberprzestępczości z korupcją państwową. Rozwój technologii finansowych, płatności natychmiastowych, aktywów krypto i narzędzi sztucznej inteligencji ułatwia zarówno pranie pieniędzy, jak i prowadzenie złożonych oszustw w czasie zbliżonym do rzeczywistego.

Oszustwo finansowe i atak cybernetyczny coraz częściej zlewają się w jeden ekosystem – ten sam, który zasila rynki narkotykowe, handel ludźmi, podrabianie oraz korupcję polityczną. Jeżeli w tym samym czasie będzie słabł multilateralizm – czyli spójność reżimów przeciwdziałania praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu oraz współpracy w cyberbezpieczeństwie – to wzrośnie przestrzeń dla przestępców, którzy z definicji działają transgranicznie i wykorzystują luki między systemami państwowymi.

Co działa: dźwignie polityk publicznych

Raport zwraca uwagę, że wzrost łącznej odporności o jeden punkt wiąże się przeciętnie ze spadkiem wpływu aktorów państwowych o około 1,80 punktu, a każdy punkt mniej po stronie aktorów państwowych koreluje ze spadkiem średniego poziomu rynków przestępczych o około 0,14 punktu. Przekładając to na język operacyjny: podniesienie odporności o dwa punkty może – statystycznie – oznaczać około 3,60 punktu mniej wpływu aktorów państwowych i około 0,49 punktu mniej „masy” rynków przestępczych.

Najsilniejsze dźwignie wzmacniania odporności obejmują:

• prewencję, czyli ograniczanie „podaży rekrutów" do przestępczości poprzez polityki społeczne, edukację i wsparcie ofiar;
• profesjonalizację wymiaru sprawiedliwości – niezależność sądów, standardy dowodowe w sprawach finansowych i cyfrowych, przecięcie kanałów dowodzenia zza krat;
• politykę przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, w tym wdrożenie rejestrów beneficjentów rzeczywistych, analitykę transakcyjną w czasie zbliżonym do rzeczywistego oraz nadzór nad rynkami aktywów kryptowalutowych i nieruchomości;
• zwiększenie przejrzystości finansowej i jakości rządzenia – rozliczalność, jawność decyzji i kontrola społeczna;
• rozwinięcie przywództwa opartego na dowodach (evidence-based governance);
• włączenie obywateli – im silniejsze społeczeństwo obywatelskie, tym większy efekt marginalny reform.

Raport podkreśla, że wzmacnianie odporności nie jest wyłącznie zadaniem organów ścigania. Działania oparte na całym społeczeństwie – obejmujące sektor publiczny, prywatny i obywatelski – przynoszą największy efekt, gdyż łączą kontrolę instytucjonalną z presją społeczną i przejrzystością informacyjną.

Program działań na lata 2025–2029

Zdaniem autorów raportu należy wdrożyć zestaw spójnych działań, które można realizować równolegle:

• Wzmocnić wymiar sprawiedliwości i system penitencjarny – zagwarantować niezależność sądów, ujednolicić standardy dowodowe dla spraw finansowych i cyfrowych, przeciąć kanały dowodzenia przestępczością zza krat i wprowadzić rzeczywiste mechanizmy antykorupcyjne w więziennictwie.
• Rozwinąć system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu – obok rejestrów beneficjentów rzeczywistych konieczna jest analityka transakcyjna w czasie rzeczywistym, ścisły nadzór nad rynkami aktywów krypto i nieruchomości oraz zasady „poznaj swojego klienta" (KYC) w całych łańcuchach dostaw.
• Zmodernizować prewencję – rozwijać programy sygnalistów, ochronę ofiar oszustw finansowych i cybernetycznych, a także kampanie odporności społecznej.
• Urealnić współpracę międzynarodową – przenieść ją z poziomu deklaratywnego na operacyjny: wspólne zespoły dochodzeniowo-śledcze, przyspieszone cyfrowe wnioski o pomoc prawną, egzekwowanie standardów Konwencji o cyberprzestępczości i dyrektyw Unii Europejskiej o bezpieczeństwie sieci.
• Wzmacniać reakcje na rynkach narkotykowych – w syntetykach: kontrola prekursorów, rejestry transakcyjne i reagowanie w modelu zdrowia publicznego; w kokainie: koncentracja na węzłach logistycznych – portach i kontenerach.
• Przeciwdziałać podrabianiu towarów jako polityce gospodarczej i zdrowotnej – wspólne jednostki celno-platformowe, blokady płatności na marketplace'ach, szybkie ścieżki weryfikacji autentyczności, wykorzystanie uczenia maszynowego.
• Zwiększyć odpowiedzialność sektora prywatnego – obowiązkowe audyty ryzyka nadużyć danych i infrastruktury chmurowej, kontrola nad operatorami płatności wykorzystywanych w oszustwach.
• Wzmacniać integralność terytorialną i cybergranice – kontrola przepływów, wskaźników kompromitacji i technik przeciwnika, tworzenie sektorowych zespołów reagowania (CSIRT).

Kapitał i informacja – nowa broń przestępczości zorganizowanej

Na przełomie obecnej dekady najpoważniejsze zagrożenia związane z przestępczością zorganizowaną nie wynikają już z przemocy fizycznej, lecz z przepływów kapitału, operacji finansowych i manipulacji danymi. To właśnie przestępczość finansowa i cyberprzestępczość – ściśle powiązane z korupcją państwową – tworzą dziś infrastrukturę umożliwiającą finansowanie i organizację innych rynków nielegalnych.

Z tej racji, jeśli państwa – w tym europejskie – nie przyspieszą reform instytucjonalnych i regulacyjnych, pozostaną nieustannie o krok za przestępczością zorganizowaną, która dzięki przewadze technologicznej i finansowej potrafi błyskawicznie dostosowywać się do zmian.

Dane z Global Organized Crime Index 2025 jednoznacznie wskazują, że wzmacnianie odporności instytucjonalnej realnie ogranicza wpływ aktorów osadzonych w strukturach państwowych, a w konsekwencji – zmniejsza skalę rynków przestępczych. Największe efekty obserwuje się w krajach z aktywnym społeczeństwem obywatelskim, gdzie presja na przejrzystość i rozliczalność władz wzmacnia skuteczność reform.

Jak zauważa Mark Shaw, dyrektor wykonawczy Global Initiative Against Transnational Organized Crime (GI-TOC) „mamy już pięć lat danych, które pozwalają śledzić trendy”. „Widać, że przestępczość nie tylko się rozrasta, ale również przeorganizowuje.” Natomiast Laura Adal, dyrektor Global Organized Crime Index, dodaje: „Odporność nie nadąża za dynamiką przestępczości. Mimo to dane pokazują jasno, gdzie można podjąć konkretne działania, aby zamknąć tę rosnącą lukę” – ocenił.

Analiza danych zawartych w Global Organized Crime Index 2025 potwierdza istnienie statystycznie istotnej zależności odwrotnej między poziomem odporności a poziomem przestępczości zorganizowanej. W praktyce oznacza to, że wzmocnienie odporności instytucjonalnej i społecznej o zaledwie dwa punkty może skutkować spadkiem wpływu aktorów państwowych o ok. 3,6 punktu i ograniczeniem aktywności przestępczej o ok. 0,5 punktu.

Reformy wzmacniające wymiar sprawiedliwości, przejrzystość finansową, niezależność sądów oraz uczestnictwo obywateli mają bezpośredni, mierzalny wpływ na osłabienie struktur przestępczości zorganizowanej. Efekt ten rośnie wykładniczo w państwach z rozwiniętym społeczeństwem obywatelskim i wolnymi mediami.

Z tej racji autorzy raportu GI-TOC postulują odejście od reaktywnej polityki represyjnej na rzecz inwestycji w odporność instytucjonalną i społeczną. To właśnie ona – jako zespół zdolności państwa i obywateli do przeciwdziałania, reagowania i odbudowy – jest dziś najskuteczniejszą barierą dla przestępczości zorganizowanej.