Problemy z ograniczonym naborem do służby w Centralnym Biuro Antykorupcyjnym, Agencji Wywiadu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego zgłoszone zostały premierowi Mateuszowi Morawieckiemu w maju br. Zwrócił na nie niedawno uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku dotyczącego przerwania postępowania kwalifikacyjnego kandydata do służby w CBA. Według Rzecznika Praw Obywatelskich Marcina Wiącka nabór "nie spełnia konstytucyjnych wymogów, gwarantujących jednakowy dostęp do służby publicznej".

W przypadku wyroku, o którym mowa wyżej, sąd wskazał na "daleko idące niedoskonałości postępowania kwalifikacyjnego". BRPO relacjonuje, że zwrócił on uwagę, iż rozporządzenie premiera z 2006 roku w sprawie kwestionariusza osobowego oraz szczegółowego trybu przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego wobec kandydatów do służby w CBA wymienia powody dla których można odmówić poddania kandydata postępowaniu kwalifikacyjnemu albo postępowanie takie przerwać w każdym czasie bez podania przyczyn. Na liście są: niespełnienie przez kandydata wymogów określonych w ustawie lub rozporządzeniu oraz w uznanie kwalifikacji lub predyspozycji kandydata za niewystarczające do pełnienia służby w CBA. Już sam fakt, że przepis wymienia dwie przyczyny, które mogą prowadzić do pozbawienia kandydata dostępu do służby publicznej, a kandydat nie może nawet dowiedzieć się, o którą przyczynę chodzi ("bez podania przyczyn") prowadzić ma do wniosku - czytamy na stronie RPO - że takie rozwiązanie nie spełnia konstytucyjnego wymogu stworzenia gwarancji formalnych dla prawidłowości rekrutacji, precyzyjnego określenia obiektywnych kryteriów naboru i weryfikacji podejmowanych decyzji o naborze do służby.

Jeśli żadna z dwóch przyczyn mogących powodować przerwanie procedury naboru - zwłaszcza ta druga, o całkiem arbitralnym charakterze, ale obydwie skutkujące odmową dostępu do służby publicznej - nie podlega ujawnieniu ("bez poddania przyczyn"), to nie można mówić o spełnieniu konstytucyjnych reguł, gwarantujących jednakowy dostęp do służby publicznej. W konsekwencji nie gwarantuje to spełnienia równości szans kandydatów w postępowaniu rekrutacyjnym.
fragment komunikatu Biura Rzecznika Praw Obywatelskich

Takie same wątpliwości pojawiać mają się w przypadku naboru do ABW, AW, SKW i SWW.

Co więcej, zdaniem RPO określenie zasad przerwania postępowania kwalifikacyjnego bez podania przyczyny w aktach wykonawczych do pragmatyk służbowych narusza także konstytucyjną zasadę wyłączności ustawy.

Co na to premier Morawiecki? Czy rozważy dostosowanie obowiązujących w służbach zasad postępowania kwalifikacyjnego do standardów konstytucyjnych?

AKTUALIZACJA - 24.07

Sprawę skomentował w lipcu Stanisław Żaryn, sekretarz stanu w KPRM. Jak ocenił, "prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach nie ma charakteru absolutnego i podlega ograniczeniom" na zasadach zapisanych nie gdzie indziej, a w Konstytucji.

W doktrynie podkreśla się, że dostęp na jednakowych zasadach należy interpretować w powiązaniu z treścią art. 32 i art. 33 Konstytucji RP. Konstytucyjna zasada równości zapisana w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP determinuje sposób wykładni jej art. 60. Prawo do równego traktowania oraz prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach nie są jednak tożsame. Dostęp „na jednakowych zasadach" - jak to ujęto w art. 60 Konstytucji RP - nie jest w pełni tożsamy z dostępem na zasadach równych. W odpowiednich przepisach ustaw pragmatycznych (art. 44 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego, art. 48 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym) wskazano jakie wymagania są stawiane wobec kandydata do służby w każdej z tych formacji. Wymagania te czynią zadość kryteriom określonym w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w efekcie pozwalając na ograniczenie równego dostępu do służby wszystkim obywatelom.
Stanisław Żaryn, sekretarz stanu w KPRM

Żaryn dodał, że argumentacja równego dostępu do służby nie może mieć przełożenia na formacje mundurowych bezpieczeństwa państwa, czyli służby specjalne, z uwagi na ich specyfikę i tajność ich działań. Zaznacza też, w piśmie do RPO, że "należy podkreślić rozróżnienie pomiędzy dostępem >>na zasadach równych<< a dostępem >>na zasadach jednakowych<<. Zasady te są jednoznacznie określone w przepisach ustaw pragmatycznych poszczególnych służb, w których wskazane są kryteria oceny stosowane jednakowo wobec każdego kandydata, który ubiega się o przyjęcie do służby".

Co więcej, według przedstawiciela KPRM, to co postuluje RPO kolidować ma z rolą i zadaniami służb specjalnych, a osobie ubiegającej się o przyjęcie do służby nie przysługuje "roszczenie o przyjęcie do służby", ani "roszczenie o podanie przyczyn odmowy przyjęcia do służby".

"Podsumowując, należy stwierdzić, że istnieją ważkie merytoryczne powody świadczące na rzecz utrzymania obecnych zasad dot. postępowania kwalifikacyjnego w służbach specjalnych. W związku z powyższym nie przewiduje się przystąpienia do zmian legislacyjnych w omawianym zakresie" - podsumowuje Stanisław Żaryn w piśmie do RPO, zamykając tym samym ścieżkę dla potencjalnych zmian.