Rzecz w tym, że proponowana ustawa również nie wyraża wypracowanych i sprawdzonych rozwiązań z zakresu zarządzania kryzysowego a eliminuje odnośną – to prawda, że niedoskonałą, bo nie odpowiadającą współczesnym realiom – ustawę. Nie zapewnia więc systemowych regulacji, koncentrując de facto odpowiedzialność za ochronę ludności i obronę cywilną, a tylko częściowo też za zarządzanie kryzysowe, na jednym podmiocie (MSWiA i podległych służbach). Odpowiedzialności za te dwie pierwsze dziedziny zwłaszcza niepodobna negować. Wynika ona z natury tego resortu. Należy raczej przyklasnąć, że wreszcie zostaną one uregulowane. Ale jednocześnie trzeba mieć na uwadze, że sprostanie różnorakim wyzwaniom dla bezpieczeństwa od momentu ich identyfikacji poprzez planowanie cywilne i reakcję – wymaga szeroko traktowanego zarządzania kryzysowego. Winno angażować różne resorty, gdyż wyzwania te mają charakter interdyscyplinarny, przekrojowy. Tymczasem polską administrację od lat gnębią partykularyzmy przejawiające się częstokroć w niechęci niektórych podmiotów do współpracy z innymi (tzw. "silosowość"), co powoduje, że pełnowartościowe zarządzanie kryzysowe bywa utrudnione. 

Jedynym antidotum w takiej sytuacji wydaje się istnienie silnej, dobrze usytuowanej w systemie bezpieczeństwa, podległej premierowi RP instytucji, która – nie naruszając statutowej roli resortów – stwarzałaby platformę sprawnej wymiany informacji (w tym niejawnej za pośrednictwem łączności rządowej) i współpracy międzyresortowej – w fazie planowania i przygotowania na dające się przewidzieć sytuacje kryzysowe oraz w trakcie działań. Przedstawiałaby ona wypracowane rekomendacje, stanowiąc "zaplecze" dla Komitetu Bezpieczeństwa oraz dla Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Przemyślenia wymagają jednakże relacje pomiędzy wspomnianym Komitetem a wzmocnionym RZZK tak, by z jednej strony nie dublować prac odnoszących się do różnych dziedzin (a nie tylko ochrony ludności czy OC) a z drugiej doprowadzić do ich możliwie maksymalnej efektywności i decyzyjności. Ponadto, ostatnie dramatyczne wydarzenia w pobliżu polskich granic dobitnie uświadamiają potrzebę stałego współdziałania instytucji rządowych z ośrodkiem prezydenckim, z Biurem Bezpieczeństwa Narodowego. 

Dlaczego więc miałoby być zlikwidowane Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, skoro od dłuższego czasu spełnia – z pewnością niedoskonale, ale na tyle na ile pozwala na to ustawa o zarządzaniu kryzysowym z 2007 r. – powyższe założenia? Jakie są ku temu przesłanki? Bo te opisywane w tekstach poświęconych projektowanej ustawie, i w powołaniu na nią, wiarygodne się nie wydają. RCB ustawowo podlega premierowi, będącemu najwyższą instancją, docenia rolę ministra spraw wewnętrznych i administracji zwłaszcza w sytuacjach niecierpiących zwłoki, pracuje na rzecz Komitetu i RZZK, współpracuje z wszystkimi resortami i wojewodami oraz z BBN, gromadzi na wielu konferencjach i seminariach przedstawicieli różnych resortów, urzędów centralnych czy spółek skarbu państwa, którzy cenią sobie tę jednoczącą rolę Centrum, bierze udział w wielu ćwiczeniach, w tym o strategicznym charakterze, utrzymuje 24-godzinny dyżur. Czyli: RCB realizuje – raz lepiej, raz gorzej – te zadania, które chciano by inkorporować do proponowanej ustawy. Powstający we współpracy z wszystkimi resortami Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego czy Narodowy Plan Ochrony Infrastruktury Krytycznej stały się "drogowskazami" dla postępowania w sytuacjach kryzysowych. To są najlepsze, ale nie jedyne, przykłady "integrującej" roli Centrum, a zarazem rozwoju szeroko pojętego zarządzania kryzysowego (nie tylko w fazach reagowania i odbudowy). Słusznie zauważył więc autor jednej z publikacji w InfoSecurity24.pl: "Dlaczego (...) nie zdecydowano się na wzmocnienie samego RCB, nie wiadomo (...)".

Podobnie jak w wymiarze krajowym dzieje się też ze współpracą międzynarodową (RCB jest ustawowo punktem kontaktowym do struktur NATO i UE). Jest ona nakierowana na to, by najlepsze doświadczenia innych państw, w tym głównie sojuszniczych, z zakresu planowania i zarządzania kryzysowego oraz rekomendacje zmierzające do poprawy stanu bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, zostały transponowane do praktyki w Polsce. RCB występuje tu poniekąd w roli pośrednika pomiędzy wspomnianymi organizacjami integracji zachodniej a polskimi resortami, animując je zarazem do jak najszerszego udziału w pracach Sojuszu. 

W tym kontekście warto zwrócić uwagę szczególnie na trzy elementy, do których w naszym kraju przywiązuje się ciągle zbyt mało uwagi. A nie widać, by znalazły się one w proponowanym dokumencie. Pierwsza z nich dotyczy absolutnie kluczowej kwestii, czyli zakresu zarządzania kryzysowego. Po 23 latach członkostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim w naszym kraju funkcjonuje znacznie zawężone w stosunku do NATO-wskiej^[1] podejście do zarządzania kryzysowego. Przecież to paradoks, by najbardziej znaczące (a może i zagrożone?) państwo z wschodniej flanki nie miało uregulowanego tak podstawowego zagadnienia!

Po drugie, nie przykłada się należytej wagi do sztandarowej rekomendacji NATO, że jednym z zasadniczych warunków odstraszania i obrony winno być stałe świadome wzmacnianie (według określonych kryteriów) odporności na wszelkiego typu zagrożenia bezpieczeństwa, militarne, niemilitarne, hybrydowe. Jakże to istotne w obecnym czasie! I po trzecie: by sprostać obu wymogom potrzebne jest podejście całościowe, międzyinstytucjonalne, w tym harmonizacja planowania obronnego i cywilnego oraz współdziałanie pomiędzy sferą wojskową i cywilną, uwzględniając przedsiębiorców i organizacje pozarządowe. 

Co ciekawe, powyższe kwestie znalazły swój odpowiedni wyraz w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego. Czyżby ten ważny dokument, który powstał przy współpracy i akceptacji różnych resortów, miał się okazać bezwartościowy?

Główny wniosek jest następujący: nowe rozwiązania legislacyjne związane z bezpieczeństwem państwa i obywateli są pilnie potrzebne. Winny dotyczyć różnych typów zagrożeń i odpowiedzi na nie, a nie odnosić się tylko do rzeczywiście wyjątkowo ważnych, ale wybranych zagadnień. Powinny być komplementarne względem siebie, zwiększając potencjał umożliwiający realizację zadań należących do poszczególnych instytucji, m.in. wzmocnionego Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.

^[1] Zarządzanie kryzysowe w NATO jest jednym z trzech fundamentalnych elementów w polityce bezpieczeństwa Sojuszu (obok obrony kolektywnej i współpracy na rzecz bezpieczeństwa z innymi podmiotami). Jest rozumiane bardzo szeroko, obejmując całe spektrum zadań: od operacji o różnym charakterze po ochronę ludności. Zakłada jak najskuteczniejsze wykorzystanie zasobów i zdolności wojskowych i niewojskowych. Obejmuje sześć faz: od rozpoznania oznak sytuacji kryzysowej po przejście do odbudowy.

Maria Wągrowska - dziennikarka, specjalistka od bezpieczeństwa międzynarodowego i urzędniczka państwowa. W 2007 roku zajmowała stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej. Do 2022 roku pracowała w Rządowym Centrum Bezpieczeństwa jako doradca dyrektora.