Wiosną 2022 roku, zaledwie dwa miesiące po inwazji Rosji na Ukrainę i tydzień po wpisaniu Słowacji na kremlowską listę „państw nieprzyjaznych”, właściciele Mirelixa – małżeństwo Igor i Maria Trojanowscy – przenieśli się na słowackie przedmieścia. Pod wirtualnym adresem zarejestrowali jednoosobową działalność gospodarczą o profilu „marketingowo-przeprowadzkowym”.

Kluczowy ośrodek FSB i podzespoły „dual-use"

Dostarczane przez Mirelix komponenty trafiały do Jednostki Wojskowej 45187, którą śledztwo The Washington Post i rosyjskojęzycznego portalu The Insider wskazało jako kluczowy ośrodek FSB odpowiedzialny za import zachodnich mikroprocesorów „dual-use”. Te same podzespoły odnaleziono później w rakietach Kindżał oraz dronach Shahed, montowanych w tatarskiej strefie ekonomicznej Alabuga. Z rejestrów wynika, że najbardziej intensywny okres współpracy przypadł na lato 2022 roku, gdy ukraińska armia rozpoczęła kontrofensywę w obwodzie chersońskim, a Rosja zmagała się z niedoborami specjalistycznej elektroniki.

Jak ustalił portal VSquare, Jednostka 45187 nie była jedynym kontrahentem Mirelixa. Firma współpracowała także z Jednostką Wojskową 45185, mniej znaną częścią rosyjskich sił zbrojnych. Analityk wojskowy Vladimír Bednár podkreśla, że jednostka ta w przeszłości nabywała precyzyjne maszyny do produkcji elementów mechanicznych dla pocisków kierowanych, takich jak manewrujący Ch-101. Pociski te Rosja wykorzystywała do ataków na ukraińskie miasta i infrastrukturę energetyczną. Mirelix dostarczał również elektroniczne wyłączniki czasowe do Jednostki Wojskowej 52015, zajmującej się rozwojem, produkcją, eksploatacją i przechowywaniem broni jądrowej.

Siatka mikro-firm i luki w sankcjach

Czeski kontrwywiad BIS już w raporcie za 2023 rok ostrzegał, że podobne mikro-firmy zarejestrowane w Unii Europejskiej przechwytują układy scalone, które następnie przez Serbię lub Zjednoczone Emiraty Arabskie trafiają do FSB lub GRU. „Działalność biznesowa należy do tradycyjnych metod maskowania operacji służb wywiadowczych. Powszechne przykrywki to zawody dziennikarza, handlowca czy przedsiębiorcy” – tłumaczył Ladislav Šticha, rzecznik BIS, cytowany przez VSquare.

Słowacka służba SIS nie skomentowała odkrycia dziennikarzy The Slovak Spectator. Źródła w BIS przyznają jednak, że bez jednolitej unijnej bazy danych o podmiotach wysokiego ryzyka lokalne agencje mogą nie dostrzec zagrożenia, dopóki nie zostanie ono nagłośnione w mediach.

Skąd rosyjskie służby pozyskiwały środki na zakup drogich komponentów mimo sankcji? Klucz do odpowiedzi przyniosło brytyjskie śledztwo National Crime Agency (NCA) w ramach operacji „Destabilise” na początku grudnia 2024 roku. NCA ujawniła, że siatki Smart i TGR, prowadzone przez rosyjskojęzycznych brokerów kryptowalut, zamieniały okupy z ataków ransomware oraz gotówkę karteli narkotykowych w Dubaju na legalne przelewy bankowe. Część zysków trafiała na konta jednostek FSB, w tym JW 45187. Firma Chainalysis, analizując wskazane przez NCA portfele USDT i ETH, potwierdziła znaczący przepływ środków do tej jednostki.

Luka w europejskim systemie sankcyjnym

Działalność Mirelixa była możliwa dzięki luce w unijnym reżimie sankcyjnym. Do 24 lutego 2025 roku – daty wejścia w życie 16. pakietu sankcji UE – europejscy eksporterzy nie musieli dołączać do faktur klauzuli „no-Russia” ani szczegółowych oświadczeń o końcowym użytkowniku. Mirelix, zarejestrowany w Bratysławie niemal trzy lata wcześniej, w pełni wykorzystał ten brak regulacji.

Statystyki słowackiego MSW pokazują, że liczba zezwoleń na pobyt dla obywateli Rosji wzrosła z 2999 w 2022 roku do 3435 w 2023 roku, zwiększając populację rosyjskich rezydentów do blisko 8,5 tys. osób. Wśród nich są specjaliści IT uciekający przed mobilizacją, ale służby kontrwywiadowcze w Pradze i Wilnie alarmują, że „parasol humanitarny” bywa wykorzystywany przez osoby powiązane z rosyjskimi służbami do zakładania mikro-firm logistycznych i zakupowych.

Pięć kilogramów chipów cenniejsze niż pięć ton amunicji

Sprawa Mirelixa pokazuje, że rosyjska logistyka wojskowa nie wymaga wielkich firm ani transportów kontenerowych – wystarczy jedno mieszkanie i skrzynka pocztowa. Ujawnia też powiązania między praniem kryptowalut przez grupy Smart i TGR, działalnością naukowo-techniczną JW 45187 oraz lukami w europejskim systemie sankcyjnym. Jak ujął to anonimowy oficer BIS, cytowany przez The Slovak Spectator: „W 2025 roku bardziej opłaca się przemycić pięć kilogramów chipów niż pięć ton amunicji”.