Choć formalnie jest to awans – Tkaczew awansował ze stopnia generała porucznika na generała pułkownika – w środowisku analitycznym i strukturach FSB zmiana ta była interpretowana jako ruch o mieszanym znaczeniu. Z jednej strony oznacza objęcie kluczowego stanowiska strategicznego w czasie wojny, z drugiej – utratę bezpośredniej kontroli nad najbardziej wpływową strukturą ekonomiczną FSB, czyli Departamentem „K”.

Gdy we wrześniu 2025 roku rosyjskie media, takie jak Lenta.ru czy URA.RU, poinformowały o nominacji, Kreml - za pośrednictwem rzecznika Dmitrija Pieskowa - odmówił komentarza, powołując się na poufny charakter dekretów kadrowych w służbach bezpieczeństwa. Pieskow podkreślił, że tego typu zmiany personalne regulowane są tajnymi dokumentami i nie podlegają publicznym komentarzom.

Nominacja Tkaczewa miała miejsce w kontekście trwającej wojny z Ukrainą i rosnącej roli FSB jako centralnego instrumentu polityki wewnętrznej i zewnętrznej Kremla. Jak zauważa analityk Mark Galeotti, po 2022 roku FSB znacząco wzmocniła swoją pozycję kosztem innych resortów siłowych, stając się kluczowym narzędziem represji wewnętrznych oraz operacji zewnętrznych. W tym układzie DWKR, odpowiadający za kontrwywiadowcze zabezpieczenie środowiska wojskowego, zyskał wyjątkowe znaczenie.

Objęcie przez Tkaczewa kierownictwa DWKR to nie tylko decyzja personalna, ale ruch o strategicznych implikacjach, ukazujący napięcia frakcyjne wewnątrz FSB, relacje między środowiskiem Igora Sieczina a grupą skupioną wokół Aleksandra Bortnikowa i braci Rotenbergów, a także dostosowanie aparatu bezpieczeństwa do logiki wojny.

Jak informowaliśmy pod koniec marca, wojna z Ukrainą stała się katalizatorem przekształceń w rosyjskiej architekturze bezpieczeństwa, wzmacniając pozycję służb specjalnych i przesuwając oś decyzyjną w stronę FSB. Warto dodać, że zmiana na stanowisku szefa DWKR nie była jedyną w strukturach FSB – w czerwcu 2024 roku gen. Siergiej Biesieda zrezygnował ze stanowiska szefa 5. Służby FSB (Służby Informacji Operacyjnej i Stosunków Międzynarodowych – wywiad), a jego miejsce zajął gen. Aleksiej Komkow, wcześniej zastępca szefa służby kontrwywiadu.

Geneza Departamentu „K" – od kontrwywiadu finansowego do „czwartej służby"

Aby zrozumieć wagę przesunięcia Tkaczewa z Departamentu „K” do DWKR, należy cofnąć się do historii tej jednostki. Departament „K” jest częścią Służby Bezpieczeństwa Ekonomicznego (SEB), nieformalnie nazywanej „czwartą służbą” FSB. Powstał na przełomie lat 1998–2000 w ramach reform mających na celu kontrwywiadowcze zabezpieczenie sektora gospodarki, w tym finansów i bankowości.

Jak opisaliśmy w analizie „Szpiedzy, gangsterzy, biznesmeni” opublikowanej w zeszłym roku na InfoSecurity24.pl, jednostka ta szybko przekształciła się w hybrydową strukturę łączącą funkcje kontrwywiadu, regulatora gospodarki, organu śledczego i centrum nieformalnych wpływów. Jej zadaniem stało się nie tylko zwalczanie przestępczości gospodarczej, ale także kontrola strategicznych sektorów gospodarki – od banków komercyjnych po administrację prezydencką i ministerstwa.

Jak podaje RosBiznesConsulting (RBC), w praktyce funkcjonował nieformalny system „abonamentów” – banki i przedsiębiorstwa uiszczały regularne opłaty funkcjonariuszom Departamentu „K” w zamian za ochronę przed kontrolami lub przychylność w postępowaniach administracyjnych. Spektakularnym przykładem patologii tego systemu była sprawa pułkownika Kiryłła Czerkalina, u którego śledczy znaleźli 12 miliardów rubli w gotówce.

Według raportu Dossier Center „Lubyanka Federation” z 2019 roku SEB wraz z Departamentem „K” stworzyły w Rosji coś na kształt quasi-ministerstwa gospodarki z uprawnieniami operacyjnymi. Departament „K” stał się jego centralnym filarem i „pięścią”, kontrolując przepływy finansowe, prowadząc śledztwa korupcyjne, a jednocześnie pełniąc funkcję narzędzia wpływu politycznego i gospodarczego.

Tkaczew i „specnaz Sieczina" – droga na szczyty FSB

Kariera generała Iwana Tkaczewa jest nierozerwalnie związana z powstaniem i rozwojem tzw. „specnazu Sieczina” – 6. Służby Zarządu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (USB) FSB. Jednostka ta została powołana na początku lat 2000. z inicjatywy Igora Sieczina, w okresie ofensywy państwa wobec koncernu Jukos i Michaiła Chodorkowskiego. Celem było stworzenie narzędzia do neutralizacji przeciwników polityczno-gospodarczych Kremla oraz konsolidacja kontroli nad strategicznymi sektorami gospodarki.

Jak przypomina portal IStories, Tkaczew był jedną z kluczowych postaci tej struktury i od 2000 roku kierował jej działalnością. 6. Służba USB zasłynęła z agresywnego stylu działania oraz prowadzenia spraw przeciwko wpływowym politykom i urzędnikom. Jak informowała redakcja InfoSecurity24.pl, jednostka ta odpowiadała m.in. za śledztwa przeciwko gubernatorowi Komi Wiaczesławowi Gajzerowi, gubernatorowi Sachalinu Aleksandrowi Choroszawinowi oraz za głośną sprawę przeciwko ministrowi rozwoju gospodarczego Aleksiejowi Uljukajewowi. Operacja przeciwko Uljukajewowi w 2016 roku – przeprowadzona w garażu koncernu Rosnieft z użyciem oznaczonych dolarów – stała się symbolem wpływów frakcji Sieczina w strukturach bezpieczeństwa.

W 2016 roku Tkaczew objął kierownictwo Departamentu „K”, co oznaczało wejście do ścisłej elity FSB. Połączenie kontroli nad finansowym centrum wpływów i doświadczenia operacyjnego z 6. Służby uczyniło go jednym z najbardziej wpływowych oficerów służby, a jednocześnie postacią polaryzującą wewnątrz aparatu.

Frakcje i układy sił wewnątrz FSB

Współczesna FSB nie jest jednolitą instytucją, lecz konglomeratem frakcji, klanów i sieci wpływów, które rywalizują o kontrolę nad strategicznymi segmentami gospodarki, dostęp do zasobów finansowych oraz wpływy polityczne w otoczeniu Władimira Putina. Jak informowaliśmy pod koniec marca, po rozpoczęciu wojny z Ukrainą znaczenie resortów siłowych i grup wywodzących się z KGB wyraźnie wzrosło. FSB pełni dziś funkcję arbitra w sporach między różnymi strukturami siłowymi i oligarchicznymi.

Frakcja związana z Igorem Sieczinem, z którą identyfikuje się Tkaczew, wyrosła na bazie jego ścisłego kręgu w koncernie Rosnieft oraz 6. Służby USB. Jej głównym instrumentem pozostaje Departament „K”, dający kontrolę nad przepływami finansowymi i narzędzia nacisku na sektor gospodarczy.

Z kolei frakcja Siergieja Korolowa, pierwszego zastępcy dyrektora FSB, opiera się na poparciu dyrektora Aleksandra Bortnikowa oraz braci Rotenbergów, od lat budujących wpływy w sektorze siłowym i infrastrukturze państwowej. Korolow uchodzi za jednego z najbardziej ambitnych oficerów w służbie, a część analityków wskazuje, że może być kandydatem na następcę Bortnikowa.

W tym kontekście przeniesienie Tkaczewa z Departamentu „K” na stanowisko szefa DWKR można odczytywać jako próbę zrównoważenia wpływów frakcji. To pozorny awans, który jednocześnie pozbawia Tkaczewa kontroli nad najpotężniejszym pionem ekonomicznym i przenosi go do pionu wojskowego, gdzie jego pozycja może być mniej stabilna, ale bardziej strategiczna w warunkach wojny.

DWKR – nie tylko kontrwywiad wojskowy

Departament Kontrwywiadu Wojskowego (DWKR), choć mniej medialny niż Departament „K”, odgrywa kluczową rolę w architekturze FSB. Jak podaje RosBiznesConsulting, jednostka ta odpowiada za kontrwywiadowcze zabezpieczenie Ministerstwa Obrony, ochronę tajemnic państwowych, walkę z korupcją i przestępczością w armii oraz przeciwdziałanie infiltracji przez obce służby.

DWKR to jedna z najbardziej wszechstronnych i dyskretnych komórek FSB. Choć formalnie chroni armię przed zagrożeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi, w praktyce jej kompetencje obejmują także działania wywiadowcze za granicą. Jednostka nadzoruje i kontroluje rosyjskie struktury obronne – od Ministerstwa Obrony, przez instytuty badawcze, po sztaby rodzajów sił zbrojnych – zarówno w kraju, jak i za granicą, w tym w jednostkach stacjonujących w ramach porozumień międzynarodowych czy operacji agresywnych.

Struktury DWKR są obecne w kluczowych służbach, takich jak GRU, SWR, Rosgwardia czy Federalna Służba Ochrony. Przykładowo, przed aneksją Krymu w 2014 roku jej grupa operacyjna działała w sztabie Floty Czarnomorskiej, a podczas wojny z Ukrainą funkcjonariusze DWKR odpowiadają za bezpieczeństwo kontyngentów grupy operacyjnej „Południe”. W praktyce borykają się z podobnymi problemami jak regularne jednostki: opóźnieniami w wynagrodzeniach, trudnościami logistycznymi i wysokimi stratami osobowymi.

Funkcjonariusze DWKR przechodzą profesjonalne przygotowanie kontrwywiadowcze w Akademii FSB oraz wyspecjalizowanych instytutach w Nowosybirsku i Jekaterynburgu, gdzie uczą się ochrony tajemnic państwowych, technik kontrwywiadowczych i prowadzenia operacji ofensywnych. Formalnie uzyskują tytuł „prawnika”, co jest standardowym określeniem dla absolwentów programów kontrwywiadowczych FSB.

Zakres działań DWKR wykracza poza klasyczny kontrwywiad wojskowy i obejmuje:

• zwalczanie działalności zagranicznych służb wywiadowczych i monitorowanie kontaktów międzynarodowych rosyjskich struktur wojskowych,
• prowadzenie własnych działań wywiadowczych i analiz zagrożeń we współpracy z innymi służbami,
• zapobieganie sabotażowi, terroryzmowi i proliferacji broni masowego rażenia,
• ochronę tajemnic państwowych i kontrolę dostępu do informacji niejawnych,
• zwalczanie przestępczości zorganizowanej i korupcji w środowisku wojskowym.

Szczególną rolę DWKR odgrywa podczas wyborów w Rosji, uczestnicząc w grupach roboczych Ministerstwa Obrony odpowiedzialnych za „koordynację działań FSB i resortu obrony”. Oznacza to nadzór nad procesem wyborczym i eliminację opozycji uznanej za „ekstremistyczną”. Centralną jednostką jest Departament Wojskowego Kontrwywiadu (DVKR), znany jako Jednostka Wojskowa nr 14057, podporządkowany bezpośrednio kierownictwu FSB.

DWKR obejmuje wyspecjalizowane wydziały odpowiedzialne za kontrwywiad w poszczególnych rodzajach sił zbrojnych oraz w GRU, a także własne wydziały śledcze, analityczne i kadrowe. Charakterystyczną cechą jest obecność oficerów pod przykryciem w strukturach Ministerstwa Obrony, pełniących funkcje doradcze i sztabowe przy wysokich rangą urzędnikach.

Na poziomie regionalnym DWKR działa poprzez terytorialne dyrekcje FSB (UFSB) w okręgach wojskowych i flotach. Od 2024 roku, po podziale Zachodniego Okręgu Wojskowego na Leningradzki i Moskiewski, utworzono nową regionalną dyrekcję w Petersburgu.

Jak wynika z raportu estońskiej Służby Wywiadu Zagranicznego, funkcjonariusze DWKR prowadzą również własne działania wywiadowcze, stosując metodę „wywiadu z terytorium” – werbując osoby w Rosji i wykorzystując je jako agentów za granicą. Ich zainteresowania obejmują sytuację polityczną w państwach zachodnich, polityki obronne, strukturę służb specjalnych oraz profile kluczowych decydentów.

DWKR łączy zatem klasyczne funkcje kontrwywiadowcze z zadaniami typowymi dla służb wywiadowczych i organów bezpieczeństwa wewnętrznego, czyniąc z niego jeden z najbardziej elastycznych instrumentów FSB.

Stanowisko szefa DWKR w warunkach wojny uchodzi za wyjątkowo wymagające. Poprzednik Tkaczewa, generał pułkownik Nikołaj Jurjew, podał się do dymisji w grudniu 2024 roku – jak podała Lenta.ru – „na własną prośbę”. Źródła rosyjskie interpretowały jego odejście jako efekt przeciążenia zadaniami i braku znaczących sukcesów w walce z infiltracją zachodnich służb oraz korupcją w strukturach armijnych.

Tkaczew, frakcje i sieci powiązań osobistych

Analizując strukturę kierownictwa FSB, kluczowe znaczenie mają osobiste i środowiskowe sieci wpływów, które splatają się z formalnymi frakcjami instytucjonalnymi. Jak podaje portal The Insider, Iwan Tkaczew urodził się w 1970 roku we wsi Borisowka w obwodzie biełgorodzkim. Jego matka, Walentyna Pawłowna, pochodzi z zachodniej Ukrainy i – jak twierdzi portal – nigdy nie nauczyła się języka rosyjskiego. Rywale z konkurencyjnych klanów FSB rozpowszechniali plotki, że gdy ukraińskie drony zaczęły atakować Borisowkę, Tkaczew wysłał samolot, by ewakuować matkę, choć w rzeczywistości kobieta nigdy nie opuściła rodzinnej wsi.

Kariera rodziny Tkaczewa pokazuje, jak w FSB przenikają się wątki rodzinne, środowiskowe i frakcyjne. Jego żona, Olga Tkaczewa, szybko awansowała z nauczycielki na kierowniczkę departamentu oświaty w rejonie Odincowa pod Moskwą, a jednocześnie prowadzi klub kibica drużyny hokejowej Buran, skupiający żony funkcjonariuszy Departamentu „K”. Córka Tkaczewa, Anna, poślubiła młodego oficera FSB Władysława Koniewa, pochodzącego z tej samej wsi. Ich wystawny ślub odbył się w ekskluzywnej Barvikha Luxury Village, popularnej wśród rosyjskiej elity.

Jak podaje The Insider, Anna Tkaczewa pracuje w agencji WorldSkills Russia i odegrała aktywną rolę w walce o wpływy, która doprowadziła do aresztowania jej przełożonego, Roberta Urazowa, przez Departament „K”. Wydarzenie to pokazuje, jak działania rodzinne wpisują się w rozgrywki frakcyjne wewnątrz służby.

Ciekawy wątek środowiskowy ujawnia artykuł Rucriminal.info z 18 listopada 2021 roku pt. „Jak hokeiści z FSB usunęli rektora Poczinoka”. Opisuje on historię Natalii Poczinok, byłej rektor Rosyjskiego Państwowego Uniwersytetu Społecznego (RSSU), która utrzymywała bliskie kontakty z oficerami FSB grającymi w amatorskiej drużynie hokejowej Zwiezda Rossii. Wśród nich był Tkaczew, a także Jurij Poliszczuk, zastępca szefa Zarządu „A” (Alfa), oraz jego syn, oficer Departamentu „K”.

Poczinok zatrudniła na uczelni byłych funkcjonariuszy FSB, w tym Andrieja Chamrowa z Zarządu „A”, jako doradców i ochronę. To właśnie Chamrow przekazał materiały, które doprowadziły do zawieszenia Poczinok i wszczęcia przeciwko niej postępowań karnych. Ta historia ilustruje mechanizmy działania nieformalnych sieci w FSB – środowisk sportowych, rodzinnych i towarzyskich – które funkcjonują równolegle do formalnych struktur i często mają istotny wpływ na decyzje kadrowe i operacyjne.

Wojna jako katalizator zmian w aparacie bezpieczeństwa

Wojna z Ukrainą, rozpoczęta w lutym 2022 roku, stała się przełomowym momentem nie tylko dla polityki zagranicznej Moskwy, ale także dla wewnętrznej architektury bezpieczeństwa. Jak informowaliśmy pod koniec marca 2025 roku, pierwsze miesiące wojny ujawniły gwałtowny wzrost znaczenia służb specjalnych kosztem innych instytucji, takich jak armia czy policja.

Ekspert ds. rosyjskich służb, prof. Mark Galeotti podkreśla, że po 2022 roku FSB, SWR i GRU zyskały dodatkowe kompetencje zarówno w kraju, jak i za granicą, w tym w zakresie działań cybernetycznych, operacji sabotażowych oraz współpracy z grupami przestępczymi jako pośrednikami działań specjalnych. W warunkach wojennych granica między kontrwywiadem, wywiadem a aparatem represji wewnętrznej uległa zatarciu, co znacząco zwiększyło rolę FSB jako głównego instrumentu władzy.

Jak zauważa Brian D. Taylor w „Russian Analytical Digest”, wojna przyspieszyła proces wzmacniania tzw. militarnego putinizmu – systemu, w którym resorty siłowe i środowiska wywodzące się z KGB stają się centralnym filarem reżimu. Służby nie tylko chronią reżim przed zagrożeniami wewnętrznymi, ale także realizują agresywną politykę zagraniczną, często bardziej ofensywną niż tradycyjne narzędzia dyplomatyczne. W tym kontekście DWKR odgrywa szczególną rolę, odpowiadając za ochronę kompleksu wojskowego przed infiltracją, kontrolę mobilizacji i dezercji, walkę z sabotażem oraz analizę zdolności obronnych państw NATO.

Rola Departamentu „K" w systemie wojennym

Choć Tkaczew formalnie odszedł z Departamentu „K”, jego dotychczasowy obszar wpływów pozostaje kluczowy dla funkcjonowania rosyjskiego państwa w warunkach sankcji i gospodarki wojennej. Jak opisywaliśmy w analizie „Szpiedzy, gangsterzy, biznesmeni”, Departament „K” i Służba Bezpieczeństwa Ekonomicznego (SEB) przekształciły się w quasi-ministerstwo gospodarki z uprawnieniami operacyjnymi. Kontrolują przepływy finansowe, nadzorują banki, fundusze inwestycyjne i ubezpieczeniowe, a także odpowiadają za ochronę strategicznych sektorów gospodarki.

Mechanizm „abonamentowy”, ujawniony przez RBC, polegał na tym, że banki płaciły funkcjonariuszom za ochronę i „nietykalność” przy kontrolach. Afera pułkownika Kiryłła Czerkalina, u którego znaleziono 12 miliardów rubli w gotówce, była spektakularnym przykładem tej strukturalnej korupcji.

Po 2014 roku i aneksji Krymu rola Departamentu „K” wzrosła. Zachodnie sankcje wymusiły rozbudowę systemów obejścia restrykcji i kontroli przepływów finansowych przez alternatywne kanały. Jak zauważa Atlantic Council w raporcie „Lubyanka Federation” z 2019 roku, Departament „K” stał się kluczowym narzędziem zarządzania finansowym krwiobiegiem państwa, umożliwiając omijanie sankcji i kontrolę oligarchów oraz regionalnych elit politycznych. W warunkach wojny rola ta uległa dalszemu wzmocnieniu. Departament „K” pełni funkcję swoistej „policji finansowej” reżimu, nadzorując banki „zombie”, kontrolując eksport surowców i monitorując zagraniczne transfery finansowe.

Przyszłość FSB i możliwe scenariusze

Nominacja Iwana Tkaczewa na szefa DWKR wpisuje się w szerszy kontekst możliwych zmian personalnych na szczytach FSB. Generał Aleksandr Bortnikow przekroczył wiek emerytalny i zmaga się z problemami zdrowotnymi, co otwiera pole do rozgrywek o sukcesję. Siergiej Korolow jest wskazywany jako najbardziej prawdopodobny kandydat na jego następcę.

Tkaczew, mimo przesunięcia z Departamentu „K” do DWKR, zachowuje silne zaplecze frakcyjne w środowisku Igora Sieczina i 6. Służby USB. Jego awans do stopnia generała pułkownika i objęcie kluczowej jednostki w czasie wojny może zwiększyć jego pozycję negocjacyjną w przyszłych przetasowaniach.

Jak wskazują analizy InfoSecurity24.pl i „Russian Analytical Digest” Briana D. Taylora, kierunek ewolucji FSB zależy od trzech czynników:

• przebiegu wojny i skali konfrontacji z Zachodem,
• rozwoju wewnętrznej walki frakcyjnej,
• ewentualnych zmian na najwyższych szczeblach władzy, w tym odejścia Bortnikowa.

W sytuacji, gdy FSB przejmuje coraz więcej kompetencji wojskowych, ekonomicznych i politycznych, nominacje takie jak Tkaczewa mają znaczenie wykraczające poza zwykłe roszady kadrowe. Są one częścią gry o władzę, w której frakcje wykorzystują strategiczne jednostki, takie jak Departament „K” czy DWKR, jako narzędzia umacniania pozycji.

Awans generała Iwana Tkaczewa na stanowisko szefa DWKR w 2025 roku to coś więcej niż zmiana personalna. To strategiczny ruch odzwierciedlający przetasowania frakcyjne wewnątrz FSB, adaptację aparatu bezpieczeństwa do warunków wojny i sankcji oraz przesunięcie ciężaru władzy z struktur gospodarczych ku wojskowym. Tkaczew, wywodzący się z ekonomicznego kontrwywiadu, obejmuje jednostkę kluczową dla operacji wywiadowczych i kontrwywiadowczych w sektorze wojskowym w momencie, gdy front i zaplecze stają się polem rywalizacji z Zachodem.

Przyszłe miesiące pokażą, czy Tkaczew wykorzysta DWKR jako nową bazę wpływów i utrzyma pozycję w elicie FSB, czy też zostanie wypchnięty przez frakcję Korolowa. Niezależnie od tego, jego nominacja stanowi symboliczny moment w przekształcaniu rosyjskiego aparatu bezpieczeństwa w strukturę wojenną.