"Bezpośredni kontakt z osobami izolowanymi, często powiązanymi ze światem zorganizowanej przestępczości, bezpośrednio może wiązać się z zagrożeniem korupcją czy innymi próbami wywierania nacisku na funkcjonariuszy ze strony tych osób lub osób z nimi powiązanych i pozostających na wolności" - czytamy w uzasadnieniu projektu, przygotowanego przez resort sprawiedliwości, którego celem jest wprowadzenie szeregu ważnych zmian do ustawy o Służbie Więziennej. W związku m.in. z sytuacją, w jakiej pełnią służbę mundurowi tej formacji, Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje powołanie w jej ramach Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej (IWSW). Ma to być wyodrębniona jednostka organizacyjna, realizująca zadania polegające na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu oraz uzyskiwaniu i utrwalaniu dowodów przestępstw popełnionych przez osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych, osoby niebędące funkcjonariuszami lub pracownikami Służby Więziennej w związku z wykonywaniem czynności służbowych przez funkcjonariuszy lub pracowników Służby Więziennej, a także samych funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej w związku z wykonywaniem czynności służbowych. Resort podkreśla, że tego typu rozwiązania prawno-organizacyjne działają już w innych formacjach, a jest to np. Biuro Spraw Wewnętrznych Policji czy Biuro Spraw Wewnętrznych Straży Granicznej. 

Do tej pory w więziennej formacji funkcjonowało Biuro Spraw Wewnętrznych, które jest komórką organizacyjną Centralnego Zarządu Służby Więziennej. Co prawda realizowała ona zadania szkoleniowe, kontrolne oraz nadzorcze, natomiast nie była wyposażona w uprawnienia pozwalające na realizację zadań polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu przestępstw popełnionych przez osadzonych, a także funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej w związku z wykonywaniem czynności służbowych. A, jak to ujmuje resort, hermetyczność "środowiska osadzonych i funkcjonariuszy" oraz ich odizolowanie powoduje, że zadania te są utrudnione do realizacji przez policję czy Centralne Biuro Antykorupcyjne. "Należy zauważyć, że tylko znając charakter formacji i jej wewnętrzne uwarunkowania można skutecznie zwalczać tego rodzaju zagrożenia" - zapewniają twórcy projektu, usprawiedliwiając tym samym dlaczego muszą być to ludzie z wewnętrz.

Przy czym funkcjonariusze Służby Więziennej nie zostali wyposażeni w żadne uprawnienia pozwalające z jednej strony na rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw popełnianych przez funkcjonariuszy i pracowników SW, z drugiej zaś umożliwiające skuteczne podjęcie bezpośrednich działań w stosunku do sprawców tych przestępstw, a związanych z funkcjonowaniem formacji. Dlatego też, proponuje się przyznanie wąskiej grupie funkcjonariuszy Służby Więziennej, wykonujących wyłącznie zadania w ramach IWSW, uprawnień do prowadzenia czynności administracyjno-porządkowych oraz operacyjno-rozpoznawczych, na wzór innych służb porządku publicznego.

Szefem tej komórki będzie powoływany przez ministra sprawiedliwości Szef Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej. Co ważne, szef Ministerstwa Sprawiedliwości będzie wyposażony w pewną prerogatywę, a dokładnie możliwość polecenia Szefowi IWSW objęcia rozpoznaniem określonych obszarów działania osadzonych oraz funkcjonariuszy w kontekście przestępstw popełnionych przez nich lub pracowników formacji w związku z wykonywaniem czynności służbowych. Do 31 stycznia natomiast minister będzie otrzymywał również informację o działalności komórki poprzedni rok.

Sami funkcjonariusze IWSW uzyskają uprawnienia, nie przysługujące innym strukturom SW, m.in. do: legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości, dokonywania sprawdzenia prewencyjnego, ujmowania osoby w zakresie niezbędnym do realizacji zadań w celu niezwłocznego przekazania tych osób policji lub innym właściwym organom, a także szersze uprawnienie w zakresie użycia broni palnej w celu zabezpieczenia funkcjonariuszy przy wykonywaniu czynności. Co więcej, będą oni mogli również realizować czynności operacyjno-rozpoznawcze, obejmujące m.in. korzystanie z osobowych źródeł informacji, możliwość pozyskiwania informacji uzyskanych w drodze czynności operacyjno-rozpoznawczych od innych służb, możliwość posługiwania się dokumentami legalizacyjnymi czy retencję metadanych (telekomunikacyjnych, internetowych, pocztowych).

Resort podkreśla również, że konieczność prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych przez funkcjonariuszy IWSW będzie wymagała również uprawnienia do stosowania kontroli operacyjnej – zarządzanej przez sąd za zgodą Prokuratora Generalnego, dokonywania w sposób niejawny – za pisemną zgodą Prokuratora Generalnego, do zawężonego katalogu przestępstw – nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej czy dostępu do tajemnic prawnie chronionych – na podstawie postanowienia wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie, do zawężonego katalogu przestępstw – dostęp do informacji przetwarzanych m.in. przez zakłady ubezpieczeń oraz objętych tajemnicą bankową, tajemnicą skarbową, informacji przetwarzanych przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także informacji dotyczących umów o rachunek papierów wartościowych, umów o rachunek pieniężny, umów ubezpieczenia lub innych umów dotyczących obrotu instrumentami finansowymi, a w szczególności z przetwarzanych przez uprawnione podmioty danych osób, które zawarły takie umowy.

Resort zakłada również, że funkcjonariusze IWSW otrzymywać będą dodatek specjalny o charakterze stałym, w wysokości do 100 proc. kwoty bazowej. Jego wysokość określał będzie szef IWSW na wniosek kierownika komórki organizacyjnej, a dla samego szefa IWSW i jego zastępców - szef resortu sprawiedliwości na wniosek tegoż szefa.

Jak informował w październiku br. InfoSecurity24.pl, o tym, że w Służbie Więziennej powstać powinna jednostka na wzór Biura Spraw Wewnętrznych Policji, której celem byłoby wykrywanie przestępstw popełnianych w związku ze służbą przez funkcjonariuszy i zapobieganiu takim zjawiskom, mówiło się już od jakiegoś czasu. Taki postulat wysunęła w pierwszej połowie roku Prokuratura Krajowa, która - przy okazji zatrzymania funkcjonariuszy, w tym dyrektora i zastępcy dyrektora Zakładu Karnego w Nowogardzie - w kontekście braku takiej komórki, pisała o "istotnej luce systemowej". W związku z tym, Prokuratura zwróciła się do resortu sprawiedliwości by ten rozważył powołanie w ramach SW wyspecjalizowanej jednostki z uprawnieniami i pozycją na wzór Biura Spraw Wewnętrznych Policji. Jak widać, resort przyznał jej rację.

Pomysł utworzenia Inspektoratu Wewnętrznego Służby Więziennej oceniła już m.in. Fundacja Panoptykon, podkreślając że będzie to 10 instytucja w kraju zajmującą się ściganiem przestępstw i posiadającą uprawnienia do inwigilacji, która w Polsce nie jest wystarczająco kontrolowana przez polskie władze. Zresztą to właśnie Fundacja przygotowała petycję, która trafiła w tym roku do Sejmu i Senatu, a zakładała niezbędność podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej wprowadzenia kontroli nad działaniami inwigilacyjnymi policji i służb specjalnych. W sprawie przepisów pozwalających służbom specjalnym na zbieranie informacji o obywatelach alarmuje również od paru lat Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Sytuacja pogorszyć miała się w 2016 roku, wraz ze zwiększeniem uprawnień służb.

Sam projekt zmian w ustawie o Służbie Więziennej ma ponad 100 stron, a jego uzasadnienie ponad 70. Ważnych modyfikacji w dokumencie, proponowanych przez resort sprawiedliwości, jest więc znacznie więcej i zasługują one na oddzielne opracowanie. Ministerstwo szacuje, że łączne całościowe skutki finansowe związane z wejściem w życie projektu ustawy w latach 2022-2031 ukształtują się na poziomie 558 888 961 złotych i obejmują zarówno wydatki, które zostaną sfinansowane w ramach obecnego limitu wydatków więziennictwa, jak i wydatki które obecnie nie znajdują zabezpieczenia w budżecie więziennictwa i muszą zostać przyznane jako dodatkowe środki zwiększające budżet więziennictwa.

MR