Ewakuacja medyczna (ang. Medical Evacuation – MEDEVAC) stanowi zespół ogólnych działań ratunkowych, które polegają na transporcie rannych i poszkodowanych. Ich przeniesienie może przebiegać na zasadzie skierowania do wyspecjalizowanych placówek medycznych, bądź umieszczeniu na terenach niezagrożonych kryzysem. Podczas tej operacji uczestniczy personel medyczny. W lotnictwie dodatkowo wyróżnia się ewakuację medyczną drogą powietrzną (ang. Air  Medical Evacuation – AIRMEDEVAC). W sferze cywilnej działania te są podejmowane przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR), Służbę Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego (ang. Search and Rescue – SAR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) oraz w ograniczonym zakresie przez Policję.

Warto nadmienić, że lotnicza ewakuacja medyczna została pierwotnie rozpowszechniona w sferze wojskowej. Funkcjonuje ona pod akronimem Aeromedical Evacuation (AE) wprowadzonym przez NATO. W uproszczeniu polega na to przemieszczaniu pacjentów pod nadzorem medycznym transportem lotniczym pomiędzy placówkami leczenia medycznego (ang. Medical Treatment Facilities – MTF). W tej definicji „pacjenci” odnoszą się do osób przyjętych do opieki w celu diagnozy lub leczenia. „Nadzór medyczny” określa wkład medyczny w proces rekonwalescencji pacjentów. Natomiast „kontinuum leczenia” oznacza nieprzerwaną, progresywną i odpowiednią opiekę medyczną oraz reakcję na potrzeby pacjentów w całym procesie ich leczenia i ewakuacji.

Biorąc pod uwagę duży dynamizm zmian zachodzących w teatrze działań, a także nieprzewidywalność współczesnych zagrożeń powstają nowoczesne rozwiązania w obszarze ewakuacji medycznej drogą powietrzną. Za jedną z inicjatyw odpowiada Europejska Agencja Obrony (ang. European Defence Agency – EDA), która jest sukcesywnie doskonalona od 2017 roku. Jej głównym celem jest zapewnienie państwom członkowskim uczestniczącym w projekcie skutecznej i finansowo opłacalnej opcji zamawiania komercyjnie dostępnych usług ewakuacji lotniczej. Założenia programu obejmują możliwości zarezerwowania usługi ewakuacji cywilnych poszkodowanych z miejsca doznania urazu do początkowego ośrodka leczenia medycznego (ang. Forward AIRMEDEVAC).

Rozwijanie programu w ramach AIRMEDEVAC przewiduje również transfer pomiędzy placówkami medycznymi w warunkach działań militarnych (ang. Tactical AIRMEDEVAC). Punkty te mogą znajdować się zarówno na terytorium, na którym toczy się konflikt zbrojny jak i poza jego granicami. Usługi obejmują dostęp do rotacyjnych statków powietrznych oraz tych stacjonujących w Europie lub Afryce. Cały zakres usług świadczonych w ramach projektu AIRMEDEVAC może umożliwić użytkownikom zaspokojenie szerokiego zakresu potrzeb operacyjnych za granicą oraz w kraju. Na ten moment państwami członkowskimi projektu są: Holandia, Niemcy, Belgia i Austria. Polska, jako aktor państwowy należący do EDA, także ma szansę dołączenia do projektu.

Zadania misji AIRMEDEVAC w sferze cywilnej

W sferze cywilnej lotnicza ewakuacja medyczna wykorzystywana jest głównie podczas sytuacji kryzysowych, takich jak klęski żywiołowe (powodzie, pożary, trzęsienia ziemi), wypadki komunikacyjne czy katastrofy masowe. Śmigłowce medyczne pozwalają na szybkie dotarcie do trudno dostępnych miejsc, gdzie konwencjonalne środki transportu nie mogą się przemieszczać, na przykład na obszarach zalanych wodą lub odciętych od dróg. Dzięki zaawansowanemu wyposażeniu medycznemu na pokładzie, poszkodowani mogą otrzymać pierwszą pomoc jeszcze przed dotarciem do szpitala, co jest kluczowe w przypadku stanów zagrożenia życia.

W miastach i rejonach oddalonych od dużych ośrodków medycznych, AIRMEDEVAC pełni również funkcję wsparcia systemu ratownictwa medycznego. Przenosząc pacjentów między szpitalami, na przykład w sytuacji braku specjalistycznej opieki w lokalnych placówkach, misje te przyczyniają się do redukcji czasu transportu, co zwiększa efektywność całego systemu opieki zdrowotnej.

Zadania misji AIRMEDEVAC w sferze wojskowej

W sferze wojskowej AIRMEDEVAC jest integralną częścią działań ratunkowych na polu walki. Śmigłowce i samoloty medyczne wykorzystywane są do ewakuacji rannych żołnierzy bezpośrednio z obszarów działań zbrojnych do szpitali polowych lub placówek specjalistycznych. Te misje wymagają szczególnej precyzji, ponieważ muszą być przeprowadzane w trudnych warunkach bojowych, często pod ostrzałem wroga. Szybkość ewakuacji oraz stabilizacja pacjenta podczas transportu to kluczowe elementy, które mogą decydować o życiu i śmierci.

Wojskowe misje lotniczej ewakuacji medycznej realizowane są również w ramach operacji pokojowych, działań humanitarnych czy misji NATO. W takich przypadkach siły zbrojne współpracują z lokalnymi służbami oraz międzynarodowymi organizacjami, co zwiększa ich zasięg i efektywność. Synergia między wojskowymi i cywilnymi zasobami w tych operacjach pozwala na szybką reakcję w sytuacjach kryzysowych na całym świecie.

Potencjał i wady lotniczych ewakuacji medycznych

Jedną z głównych zalet misji AIRMEDEVAC jest ich zdolność do szybkiego działania. Śmigłowce i samoloty mogą pokonywać przeszkody terenowe, takie jak góry, rzeki czy zniszczone drogi, docierając do miejsc niedostępnych dla pojazdów lądowych. Dzięki temu misje te skracają czas transportu poszkodowanych, co jest kluczowe w przypadku zagrożenia życia. Dodatkowo, nowoczesne środki transportu powietrznego są wyposażone w zaawansowany sprzęt medyczny, który umożliwia prowadzenie intensywnej terapii w trakcie lotu.

Warto podkreślić, że misje lotniczych ewakuacji medycznych odgrywają szczególną rolę w sytuacjach masowych, gdzie liczba poszkodowanych przekracza możliwości lokalnych służb. Śmigłowce mogą ewakuować dużą liczbę osób w krótkim czasie, co zwiększa szanse na skuteczne zarządzanie kryzysem.

Pomimo licznych zalet, AIRMEDEVAC wiąże się również z pewnymi ograniczeniami. Pierwszym z nich jest wysoki koszt operacji. Utrzymanie flot śmigłowców i samolotów, ich obsługa techniczna oraz szkolenie załóg to działania wymagające znaczących nakładów finansowych. Ponadto, nie wszystkie misje mogą być realizowane ze względu na warunki pogodowe – silne wiatry, burze czy mgły mogą uniemożliwić starty i lądowania. W skrajnych przypadkach tego rodzaju sytuacje opóźniają lub całkowicie uniemożliwiają ewakuację.

Dodatkowym wyzwaniem jest koordynacja działań w sytuacjach kryzysowych. Misje AIRMEDEVAC wymagają współpracy pomiędzy wieloma służbami – ratowniczymi, wojskowymi, a także organami zarządzania kryzysowego. Niesprawna komunikacja i brak synchronizacji mogą wpłynąć negatywnie na efektywność działań. Dlatego kluczowym elementem sukcesu takich operacji jest dobrze zaplanowana logistyka oraz odpowiednie szkolenie personelu.

Flota statków powietrznych eksploatowanych do lotniczych ewakuacji medycznych

Flota statków powietrznych wykorzystywanych do misji AIRMEDEVAC w Polsce składa się zarówno ze śmigłowców, jak i samolotów. Różnią się one zasięgiem, możliwościami operacyjnymi oraz wyposażeniem medycznym. Każdy z nich pełni określone funkcje, w zależności od charakteru misji, wymagań terenowych oraz stanu pacjenta. Zarówno wojsko, jak i służby cywilne, korzystają z tych zasobów, tworząc spójny system ewakuacji medycznej.

Śmigłowce stanowią trzon polskich misji, umożliwiając szybkie i elastyczne działanie, zwłaszcza na obszarach trudno dostępnych. W Polsce najczęściej wykorzystywane do tych misji są śmigłowce typu PZL W–3 Sokół, a także śmigłowce należące do Lotniczego Pogotowia Ratunkowego, takie jak EC135 i EC145.

PZL W–3 Sokół

Śmigłowiec wielozadaniowy PZL W–3 Sokół, produkowany przez PZL Świdnik, od lat znajduje zastosowanie w polskich siłach zbrojnych i służbach ratowniczych. Sokół, napędzany przez dwa silniki PZL–10W o mocy 662 kW każdy, osiąga prędkość maksymalną do 260 km/h. Posiada również zasięg operacyjny do 740 km. Dzięki zdolności pionowego startu i lądowania może operować w trudnym terenie, np. na zalanych obszarach lub w górach. Sokół jest przystosowany do przewozu rannych na noszach, a jego przestrzeń ładunkowa umożliwia instalację specjalistycznego sprzętu medycznego.

Airbus EC135

Lekki śmigłowiec Airbus EC135, eksploatowany przez LPR, pełni wiodącą funkcję w cywilnych misjach ratunkowych w Polsce. Napędzany dwoma silnikami Pratt & Whitney PW206B2 o mocy 463 kW każdy, osiąga prędkość maksymalną 287 km/h i ma zasięg operacyjny do 635 km. Jego kompaktowa konstrukcja sprawia, że jest idealny do lądowania w ciasnych, miejskich lokalizacjach. Jest to nieocenione w przypadkach wypadków drogowych czy katastrof miejskich. Wersja medyczna śmigłowca EC135 jest wyposażona w aparaturę do podtrzymywania życia, w tym defibrylator, respirator i monitory funkcji życiowych.

Airbus EC145

EC145 to średni śmigłowiec używany również przez LPR, który oferuje większą przestrzeń medyczną niż EC135. Pozwala to na przewóz bardziej zaawansowanego sprzętu oraz dodatkowego personelu medycznego. Jest napędzany dwoma silnikami Safran Arriel 2E o mocy 775 kW każdy, osiąga prędkość maksymalną 268 km/h i charakteryzuje się zasięgiem do 680 km. Jego nowoczesna awionika i systemy bezpieczeństwa, takie jak automatyczny system kontroli lotu (ang. Auto Flight Control System – AFCS), umożliwiają operacje w trudnych warunkach pogodowych. Specyfika ta zwiększa jego zastosowanie w misjach ewakuacyjnych, zwłaszcza w obszarach dotkniętych klęskami żywiołowymi.

Samoloty wykorzystywane w misjach AIRMEDEVAC mają znacznie większy zasięg i ładowność niż śmigłowce. Sprawia to, że są idealnymi konstrukcjami do długodystansowego transportu pacjentów. Sprawdzają się zwłaszcza w sytuacjach wymagających przeniesienia poszkodowanych do specjalistycznych placówek w kraju lub za granicą. W Polsce, w misjach ewakuacji medycznej, używane są zarówno wojskowe samoloty transportowe, jak i cywilne konstrukcje przystosowane do przewozu pacjentów.

C–295M

Samolot transportowy C–295M, produkowany przez Airbus, jest kluczowym elementem polskich sił powietrznych w zakresie wsparcia logistycznego, w tym ewakuacji medycznej. Jest zdolny do przewozu do 9 ton ładunku lub 71 pasażerów, może być również skonfigurowany do transportu rannych. Dzięki zasięgowi operacyjnemu wynoszącemu około 1300 km i maksymalnej prędkości przelotowej 480 km/h, umożliwia ewakuację medyczną na średnie i długie dystanse. W wersji medycznej może przewozić do 24 pacjentów na noszach, zapewniając jednocześnie opiekę medyczną podczas lotu. Jego duża ładowność pozwala na instalację pełnej aparatury do podtrzymywania życia, co jest kluczowe w przypadku poważnie rannych.

M28 Bryza

Lekki samolot transportowy M28 Bryza, produkowany przez PZL Mielec, jest często wykorzystywany w operacjach ratowniczych i ewakuacyjnych na krótkich dystansach. Zdolny do przewozu do 19 pasażerów lub ładunku o masie do 2300 kg, jest również przystosowany do misji medycznych. Napędzany dwoma silnikami turbośmigłowymi Pratt & Whitney PT6A–65B, osiąga prędkość maksymalną 355 km/h i ma zasięg do 1500 km. Samolot ten może operować z krótkich pasów startowych, co pozwala na podejmowanie działań w trudno dostępnych rejonach. W wersji medycznej M28 Bryza może przewozić kilku pacjentów jednocześnie, zapewniając im niezbędną opiekę w trakcie transportu.

Gulfstream G550

Gulfstream G550 to odrzutowiec dalekiego zasięgu, wykorzystywany w Polsce do misji ewakuacyjnych, w tym medycznych, na duże odległości, zwłaszcza w przypadku transportu międzynarodowego. Odrzutowiec ten może przetransportować pacjentów w stanach krytycznych do odległych placówek medycznych, zapewniając pełne wyposażenie do intensywnej terapii. Zasięg operacyjny wynoszący ponad 12 tys. km i maksymalna prędkość przelotowa 940 km/h sprawiają, że Gulfstream G550 jest idealny do szybkiego transportu międzykontynentalnego. Wersje medyczne tych odrzutowców są często wyposażone w zaawansowane systemy monitorowania pacjentów, co umożliwia prowadzenie intensywnej terapii w trakcie lotu.

Możliwości wykorzystania lotniczych ewakuacji medycznych podczas klęsk żywiołowych

Klęski żywiołowe należą do naturalnych, choć niebezpiecznych zjawisk występujących na Ziemi. Ich skutkiem często są ogromne zniszczenia środowiska naturalnego, straty materialne oraz zagrożenie dla życia i zdrowia grup społecznych. Do najpopularniejszych i najpoważniejszych zjawisk, które w efekcie mogą wywołać klęskę żywiołową należą: trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, pożary, powodzie, huragany, długotrwałe susze, silne mrozy i śnieżyce, ulewne deszcze. Współcześnie potrafimy przewidywać nadejście któregokolwiek z nich, lecz problemem pozostaje reagowanie i zapobieganie klęskom żywiołowym.

Odnosząc się do aktualnych wydarzeń, południowe i południowo–zachodnie terytoria Polski zmagają się ze skutkami powodzi. Generowane przez nią zagrożenie spowodowało wprowadzenie po raz pierwszy stanu klęski żywiołowej, w ramach ogłoszenia jednego ze stanów nadzwyczajnych. Powódź nastąpiła w wyniku spiętrzenia wód w Odrze oraz jej dorzeczach ponad zwykły poziom i wyjścia wody z koryt. Podniesienie poziomu wody było bezpośrednio spowodowane ulewnymi deszczami wywołanymi nadejściem niżu genueńskiego po długotrwałej suszy. Oprócz Polski skutkami powodzi zostały dotknięte inne państwa europejskie m. in. Austria, Węgry, Słowacja, Czechy.

Powódź zawsze stanowi poważne niebezpieczeństwo dla środowiska naturalnego, ludzi i zwierząt. Żywioł przyczynił się do zniszczenia budynków i urządzeń, systemu komunikacyjnego oraz dóbr materialnych w województwach śląskim, dolnośląskim, lubuskim, opolskim. W tej sytuacji doprowadzono do zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki tych obszarów. Skutki te mogą być nie tylko odczuwalne przez ludność zamieszkującą zalane tereny, ale także pozostanie na nich generuje szereg zagrożeń dla życia i zdrowia.

Mając na uwadze powyższe, często niezbędne jest podjęcie współpracy cywilno–wojskowej. Odgrywa ona komplementarne funkcje w ramach misji AIRMEDEVAC. Śmigłowce cywilne EC135 i EC145 są wykorzystywane do szybkich operacji ewakuacyjnych w warunkach miejskich i terenach trudno dostępnych. Natomiast samoloty C–295M czy Gulfstream G550 zapewniają transport na dalsze odległości. Wojskowe statki powietrzne W–3 Sokół i C–295M są nieocenione w sytuacjach kryzysowych, oferując większą odporność na działanie w wymagającym środowisku. Tego rodzaju synergia pomiędzy flotą wojskową i cywilną zwiększa efektywność całego systemu ratownictwa i ewakuacji medycznej w Polsce.

Zazwyczaj polega ona na realizacji katalogu zadań, czyli:

1. Transport osób poszkodowanych podczas klęski żywiołowej do punktów pomocy medycznej – dotyczące ewakuacji poszkodowanych z trudno dostępnych terenów zalanych wodą, gdzie tradycyjne środki transportu są niewystarczające. Dzięki śmigłowcom i samolotom medycznym możliwe jest szybkie dotarcie do ofiar oraz ich bezpieczne przetransportowanie do wyznaczonych punktów pomocy medycznej. Wykorzystanie dróg powietrznych pozwala także na skuteczne ominięcie przeszkód terenowych oraz usprawnienie logistyczne operacji ratunkowych. Dzięki odpowiednio przeszkolonym załogom, misje AIRMEDEVAC mogą działać niezależnie od trudnych warunków pogodowych. W obliczu dynamicznych zagrożeń wynikających z powodzi, szybka ewakuacja drogą powietrzną staje się nieodzownym elementem systemu ratunkowego w sytuacjach kryzysowych.

2. Transport osób poszkodowanych podczas klęski żywiołowej w celu hospitalizacji – priorytetem tej misji lotniczej staje się szybkie przetransportowanie osób poszkodowanych do szpitali, gdzie mogą otrzymać kompleksową opiekę medyczną. W wielu przypadkach hospitalizacja jest konieczna z uwagi na obrażenia, hipotermię czy choroby zakaźne wynikające z zanieczyszczonej wody. Transport lotniczy umożliwia bezpieczną ewakuację z zalanych obszarów, które są odcięte od reszty infrastruktury medycznej. Specjalistyczne statki powietrzne, wyposażone w systemy podtrzymywania życia, pozwalają na ciągłe monitorowanie i stabilizację pacjentów w trakcie lotu. Tego typu operacje są kluczowe, zwłaszcza gdy szpitale lokalne zostały przeciążone lub uszkodzone przez żywioł. Dzięki elastyczności tras powietrznych, pacjenci mogą być szybko przewożeni do szpitali poza obszarem zagrożenia, co znacząco zwiększa ich szanse na przeżycie.

3. Ewakuacja ludności z terenów zagrożonych lub dotkniętych klęską żywiołową – rozumiane w aspekcie wykonywania lotów humanitarnych w trakcie kryzysu. Podczas tych działań kluczowe jest sprawne przetransportowanie osób z obszarów, gdzie poziom wody zagraża życiu, a drogi lądowe zostały zalane lub zniszczone. Loty humanitarne pozwalają na efektywną ewakuację dużej liczby osób w krótkim czasie. Ma to ogromne znaczenie podczas dynamicznie pogarszającej się sytuacji kryzysowej. Wyspecjalizowane śmigłowce oraz samoloty transportowe zapewniają dostęp do odciętych regionów, umożliwiając bezpieczne przemieszczenie ludności do ośrodków tymczasowych i schronisk poza strefą zagrożenia. Statki powietrzne są także wykorzystywane do dostarczania niezbędnych zasobów. Należą do nich m. in. żywność, woda i leki, co wspomaga działania ratownicze. Loty humanitarne odbywają się w trudnych warunkach pogodowych, z uwzględnieniem pełnej koordynacji z lokalnymi służbami. Przedsięwzięcia te przyspiesza operacje ewakuacyjne i zmniejszają ryzyko strat w ludziach.

4. Działania w ramach operacji połączonych – wymagają ścisłej współpracy pomiędzy służbami cywilnymi, ratowniczymi oraz wojskiem. W tych operacjach wojsko zapewnia zaawansowane środki transportu lotniczego, które mogą dotrzeć do trudno dostępnych obszarów. Służby ratunkowe, czyli straż pożarna czy pogotowie, pełnią kluczową rolę w pierwszej ocenie sytuacji, lokalizacji ofiar oraz udzielaniu pierwszej pomocy. Z kolei ratownicy medyczni, zarówno wojskowi, jak i cywilni, współpracują, aby zapewnić natychmiastową opiekę medyczną i stabilizację pacjentów podczas transportu.

Synergia pomiędzy służbami ratowniczymi a wojskiem zwiększa skuteczność akcji ratunkowych, umożliwiając skoordynowane działania w zakresie ewakuacji, transportu i zabezpieczenia logistyki. Siły zbrojne, dzięki swoim zasobom i zdolnościom operacyjnym, wspiera transport sprzętu medycznego oraz dostawy niezbędnych zasobów do odciętych obszarów. Umożliwia to długoterminowe działania ratunkowe. Koordynacja pomiędzy służbami cywilnymi a wojskiem pozwala na dynamiczne reagowanie na zmieniającą się sytuację. Przyczynia się to do skracania czasu reakcji i maksymalizowanie efektywności w ratowaniu życia oraz ewakuacji ludności z terenów zagrożonych.