Wojna w Ukrainie pokazała jak w soczewce, że wszystkie kryzysowe zdarzenia mogą mieć miejsce w jednym czasie i mierzyć się będziemy z bezpośrednimi atakami na mieszkańców, infrastrukturę mieszkalną i krytyczną, z wieloma brakami, począwszy od braku czasu, zasobów: ludzkich, finansowych czy materiałowych, na braku informacji czy wręcz na szerzącej się dezinformacji skończywszy. Jak edukować do czego ich przygotować? Jakie działania edukacyjne/informacyjne prowadzić? Czego nauczyć mieszkańców, jak ich przygotować na trudny czas, by byli odporni na czasowy dyskomfort oraz by nie ulegali dezinformacji? Między innymi nad tym zastanawiali się podczas konferencji Defence24 Day – European Defence Days gen. bryg. Maciej Klisz, dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej, Grzegorz Matyasik, zastępca dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, a także ppłk dr inż. Przemysław Żukowski z Akademii Wojsk Lądowych.

Odnosząc się do symbolicznych wręcz przykładów bitw miejskich z Ukrainy – Mariupola i Bachmutu – usłyszeliśmy, że wpisują się one w koncepcję, czy też jeden z elementów koncepcji walki obronnej, jaką jest obrona obszarów zabudowanych. Czy to, co obserwujemy na przykładzie walk o ukraińskie miasta, będzie stanowić specyficzną wskazówkę dla wypracowywania pewnych koncepcji kształtowania operacji obronnej miast w Polsce? Według generała Macieja Klisza przekładanie doświadczeń ukraińskich na polskie jeden do jednego to nie jest dokładnie to, o co chodzi. W przypadku Mariupola czy Kijowa mowa bowiem o obronie wielkich aglomeracji, ale zza wschodniej granicy przebijają się też historie miast, o których większość Polaków nie słyszała. W samej Polsce mamy przecież – jak przywoływał dowódca WOT – 964 miasta, a wśród nich nie tylko Warszawę, ale również np. liczący trochę ponad 300 mieszkańców Opatowiec. Zresztą, to jednostki do 10 tys. osób stanowić mają większość, bo ok. 570. Generał nie ukrywa, że nie ma szans na obronę ich wszystkich. Stawiać trzeba na obronę wybranych miast w taki sposób, by maksymalnie kanalizować, potem zwalniać i na końcu zatrzymać postęp przeciwnika - podkreślał podczas konferencji Defence24 Day gen. Klisz.

Patrząc na mapę, jako żołnierz, dowódca czy broniłbym wszystkich miast? Nie. Nie ma na to siły. To brzmi brutalnie, ale taka jest operacyjna rzeczywistość. Broniłbym miast kluczowych, węzłowych. Patrze na mapę jako żołnierz przez korytarze podejścia i korytarze manewrów (...) Tak powinien patrzeć na mapę dowódca wojskowy.
Gen. bryg. Maciej Klisz, dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej

Ppłk dr inż. Przemysław Żukowski z Akademii Wojsk Lądowych dodał, że przy stopniu zurbanizowania sięgającym od 41 proc. do 77 proc., to mamy ok. 66 proc. szans na to, że działania bojowe będą odbywały się w rejonach zurbanizowanych. Musimy mieć świadomość tego, iż do naszych miast może zapukać przeciwnik i tego, że o ich roli w momencie uderzenia – ocenił – będzie decydował przeciwnik. Wyjścia są dwa: albo miasto przyjmuje je i stawia oprócz pochłaniając zasoby siły żywej jak gąbka, albo ogłasza się za otwarte. W którym kierunku iść? W tym momencie odpowiedź na to pytanie nie jest możliwa, a przyniesie ją bieżąca sytuacja i możliwości dowódców.

Dowódca Wojsk Obrony Terytorialnej dodał również, że miejska taktyka działania jest inna, niż ta zielona, niebieska, czarna czy każda inna. Dlatego pojawić miał się właśnie pomysł profilowania pododdziałów terytorialsów do walki w terenie zurbanizowanym, bo "nie ma lepszych ekspertów od obrony miasta, niż ludzie, którzy mieszkają tam na co dzień". Proces ten trwa. Podkreślił także, że oczekuje się by WOT był taką protezą obrony cywilnej, co pokazuje jednak, że nie mamy w Polsce prawdziwego OC.

Reprezentujący Rządowe Centrum Bezpieczeństwa Grzegorz Matyasik dodał podczas rozmowy, że w razie W walczy nie tylko wojsko, ale "cały naród i całe społeczeństwo". Miasta są przecież wypełnione ludnością cywilną. Nawet w Bachmucie jeszcze w marcu br. było ok. 4 tys. osób i one cały czas tam są. Stanowią tzw. stronę zieloną, czyli potencjał niewalczący, ale zapewniający też pewne funkcjonowania miasta z całym zbiorem zadań – o czym mówił ppłk Żukowski – który wypadł z ustawy o powszechnym obowiązku obrony, a nie znalazł się też w projekcie ustawy o ochronie ludności. Strona zielona stanowi tym samym jedną z trzech, jak usłyszeliśmy, stron w walce o miasto (niebieska – obrońcy i czerwona – napastnik).

RCB, których przedstawiciele regularnie pojawiają się w Ukrainie – m.in. właśnie w Bachmucie – opracowało raport o obronności Ukrainy i wnioski dla Polski. Nie był on co prawda promowany i publikowany, ale rozesłano go do różnego rodzaju jednostek administracji. Jak dowiedzieliśmy się podczas konferencji, zawiera on 3 zasadnicze kwestie, istotne dla tematu obrony miast. Po pierwsza, jest to decentralizacja działań, po drugie – wysoka samoorganizacja, a po trzecie – połączenie władzy cywilnej z wojskową. Wicedyrektor Matyasik przypomniał, że Ukraińcy pod koniec 2021 roku przyjęli ustawę o podstawach oporu narodowego. Chodzi dokładnie o ustawę "O podstawach narodowego sprzeciwu", w której połączono administrację państwową z wojskową. Jak tłumaczył, szef administracji regionalnej to jest szef strefy obrony terytorialnej, a jego szef sztabu to jest dowódca brygady ot, itd w dół. Pokazywać ma to pewny kierunek związany z przygotowaniem do obrony, odmienny od – jak to ujął – polskiej specyfiki. A ta to doraźne działanie, reakcja i problemy z planowaniem. "Do takich działań trzeba się przygotować. Potrzebna jest odporność społeczna, odporność całego państwa – wszystkich tych elementów" – mówił, dodając, że to mocno łączy się w NATO, gdzie komitet cywilny – który wyznaczył pewne linie gotowości cywilnej, m.in. gotowość administracji do działania, zapewnienia ciągłości – zamienił się w Komitet ds. Odporności, a Wysokim Przedstawicielem RP jest wiceminister obrony narodowej Marcin Ociepa. Natomiast RCB realizuje prace, będąc głównym ciałem. Jak reasumował dyrektor, widać w tym wszystkim dużą lukę, którą mogłaby wypełnić ustawa o odporności państwa.

W tym wszystkim widać duża lukę – ani ustawa o obronie ojczyzny, ani ta nowa o ochronie ludności nie rozwiązuje kwestii odporności. Czy nie powinniśmy rozpocząć prac nad ustawą o odporności państwa? Jak połączymy to jeszcze z Dyrektywą CER, no to mamy pewną odpowiedź, w która stronę powinniśmy zmierzać.
Grzegorz Matyasik, zastępca dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa

Matyasik odwołał się się do ukraińskiej ustawy, by pokazać, że w Polsce potrzebny jest cały system, cała obrona powszechna, uwzględniająca elementy układu pozamilitarnego, który można wykorzystać do działania, jak np. Straż Ochrony Kolei czy ochrona infrastruktury krytycznej. "Ich nie trzeba wymienić, je trzeba wzmocnić. Dać im te zdolności, których nie mają. W tym kierunku powinny iść różnego rodzaju ćwiczenia (...) w mieście mamy jeszcze całe zaplecze i trzeba zapewnić, by ono jakoś funkcjonowało" – podkreślił. Dowódca WOT dodał w tym miejscu, że terytorialsi to jeden z kontrybutorów powszechnej gotowości obronnej państwa, realizując tym samym zadanie podstawione im przez prezydenta w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego. W związku z tym, uruchamiane są pewne programy, których celem jest np. pokazanie strażakom, że pożary wynikające z bieżącej działalności miasta, to kompletnie inne "płomienie" niż te wywołane np. ostrzałem. Stąd wziąć miał się program NPPW, czyli narodowy program przysposobienia wojskowego, w ramach którego WOT pokazywać ma rożnym służbom i instytucjom, że wojna ma swoje wyzwania i – niestety – jako państwo nie jesteśmy gotowi na obronę powszechną.

Według podpułkownika Żukowskiego punktem ciężkości działań powinno być przygotowanie obywatela do obrony jego własności. "Ten potencjał powinien zostać wykorzystany poprzez system szkolenia, kształcenia, który powinien się rozpoczynać już w wieku szkolnym. Jeżeli będziemy budować potencjał obywatela do obrony – bo nie przy każdym domu i mieszkaniu będzie policjant czy żołnierz w czasie W – to takie społeczeństwo ma większe szanse na przetrwanie siły żywej, która jest w stanie zadbać sama o siebie" – oceniał. Wicedyrektor RCB zaznaczył, że świadomość i edukacja obywatela to jedno, ale jest problem nawet ze świadomością wśród decydentów różnego szczebla "i to jest wyzwanie, bo można odnieść wrażenia, że mimo że toczy się wojna za naszą granicą, to nie do końca serio wierzymy, że coś może nas spotkać".