Immanentną częścią tego systemu powinien być mechanizm i struktury zarządzania kryzysowego, obejmującego nie tylko wydarzenia o charakterze militarnym czy występujące w następstwie klęsk żywiołowych, ale także, a może nawet przede wszystkim, o naturze politycznej, w tym w sferze wizerunkowej, dyplomatycznej i szerzej w wymiarze międzynarodowym.

Przystępując do tego niezwykle ważnego zadania warto skorzystać z doświadczeń innych państw realizujących podobne zadania, a zwłaszcza tych spośród naszych najbliższych partnerów, które zrealizowały tego typu cele w ostatnim czasie, a więc ich doświadczenia są najbardziej aktualne. Takim doskonałym przykładem może być Hiszpania, która ambitny plan budowy swojego nowoczesnego systemu bezpieczeństwa narodowego rozpoczęła w 2013 roku. W maju tego roku ufundowane zostały jego zręby instytucjonalne (w postaci Rady Bezpieczeństwa Narodowego), a następnie do 2015 roku prowadzono konsekwentnie proces jego doskonalenia i konsolidacji, by zakończyć go we wrześniu 2015 roku  poprzez uchwalenie ustawy o systemie bezpieczeństwa narodowego i przyjęcie na jej podstawie najnowszej wersji Strategii Bezpieczeństwa Narodowego w grudniu 2017 roku, nadającej ostateczny kształt systemu instytucjonalnego.

Jak widać na tym przykładzie budowa spójnego i efektywnego systemu jest, zwłaszcza w świecie dynamicznie zmieniających się zagrożeń, procesem złożonym, etapowym i wymagającym wiele czasu i cierpliwości. Jednak dzięki doświadczeniom nabytym przez naszych partnerów podczas realizacji prac nad swoimi systemami, możemy w naszym przypadku proces ten skrócić, a jednocześnie usprawnić. Model zbudowany i wdrożony przez Hiszpanię zasługuje na szczególną uwagę z co najmniej kilku względów. Jest z całą pewnością najnowszy i najlepiej dostosowany do wyzwań współczesnego świata. Systemowe i kompleksowe ujęcie zagadnień bezpieczeństwa właściwe temu modelowi ma charakter uniwersalny i z całą pewnością nadaje się do zastosowania w zdecydowanej większości demokracji europejskich. Przy szeregu odmienności pomiędzy naszymi krajami, wynikającymi z położenia, warunków geograficznych czy historii, to jednak łączy nas także wiele podobieństw, zwłaszcza wielkość kraju czy potencjał ludnościowy. Jesteśmy członkami UE oraz NATO, co niewątpliwie tworzy wspólne fundamenty instytucjonalne w licznych obszarach działania państwa, zwłaszcza w sferze bezpieczeństwa. Jak pokazują ostatnie lata coraz więcej współczesnych zagrożeń staje się wspólnym problemem obu naszych krajów, co stanowi dodatkowy argument, żeby korzystać z własnych doświadczeń przy budowie systemów i mechanizmów efektywnej odpowiedzi na nie.

ZAŁOŻENIA SYSTEMU HISZPAŃSKIEGO

Definicja pojęcia bezpieczeństwo narodowe oraz polityka bezpieczeństwa narodowego

Hiszpańskie podejście do zagadnienia bezpieczeństwa narodowego cechuje całościowa wizja bezpieczeństwa, rozumianego jako całokształt działań państwa, ukierunkowanych na ochronę wolności, praw i dobrobytu obywateli, zapewnienie obrony kraju i jego zasad i wartości konstytucyjnych, a także na wypełnianie zobowiązań w zakresie budowy i utrzymania bezpieczeństwa międzynarodowego. Za zapewnienie bezpieczeństwa narodowego odpowiedzialność ponosi rząd, działający przy udziale wszystkich instytucji tworzących administrację publiczną, oraz społeczeństwo jako całość. Bezpośrednio kierownictwo wszelkich działań podejmowanych w celu zapewniania bezpieczeństwa, określanych mianem polityki bezpieczeństwa narodowego, sprawuje premier rządu. Polityka ta realizowana jest w oparciu o podstawowe zasady, do których należy przede wszystkim jedność działania, antycypacja, prewencja, skuteczność, koordynacja i współpraca, oraz racjonalne użycie zasobów.

W założeniach modelu hiszpańskiego fundamentalnymi elementami bezpieczeństwa narodowego są Obrona Narodowa, Bezpieczeństwo Publiczne oraz Działania Zewnętrzne (zagraniczne), wspierane w sposób ciągły przez służby specjalne, dostarczające informacji, ocen, analiz i studiów niezbędnych do identyfikacji i zapobiegania ryzykom i zagrożeniom oraz wspomagania działań służących ich neutralizacji. W wielu innych tzw. obszarach o szczególnym znaczeniu, wskazanych w strategii bezpieczeństwa narodowego, tj. cyberbezpieczeństwo,  bezpieczeństwo gospodarcze, czy energetyczne, polityka państwa służąca bezpieczeństwu, wymaga jednak także wsparcia ze strony pozostałych elementów administracji publicznej, a także społeczeństwa.

Ustawa o Systemie Bezpieczeństwa Narodowego wskazuje wprost tzw. Organy właściwe  w sferze bezpieczeństwa narodowego, do których należą: Kortezy (czyli Parlament), Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie, Rada Bezpieczeństwa Narodowego, Delegaci rządu we Wspólnotach Autonomicznych (odpowiednik wojewodów) oraz władze samorządowe. Każdy z organów pełni wyznaczoną precyzyjnie rolę, zgodnie z przypisanymi w ustawie kompetencjami.

System Bezpieczeństwa Narodowego - definicja pojęcia oraz funkcje

Mianem Systemu Bezpieczeństwa Narodowego określa się w ustawie całokształt organów, instytucji, zasobów i procedur tworzących strukturę organizacyjną, służącą Organom właściwym w sferze bezpieczeństwa narodowego do wypełniania przewidzianych prawem funkcji.

Rolą Systemu Bezpieczeństwa Narodowego jest przede wszystkim identyfikowanie i ocena czynników i sytuacji, mogących oddziaływać na bezpieczeństwo narodowe oraz pozyskiwanie i analiza informacji niezbędnych do podejmowania decyzji służących zarządzaniu i koordynacji działaniami stanowiącymi odpowiedź na sytuacje kryzysowe.

Struktura Systemu Bezpieczeństwa Narodowego

Ustawa o SBN precyzyjnie określa strukturę systemu. Na jego czele stoi prezes Rady Ministrów, wspomagany przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego - CSN (hiszp. Consejo de Seguridad Nacional). Kluczowym elementem jest usytuowany w ramach Ministerstwa Prezydencji (odpowiednik Kancelarii Rady Ministrów) Departament Bezpieczeństwa Narodowego - DSN (od hiszp. Departamento de Seguridad Nacional), który pełni funkcję stałego aparatu techniczno-administracyjnego, obsługującego Radę Bezpieczeństwa Narodowego oraz jego tzw. organy pomocnicze. Tym mianem określa się powołane decyzją Rady stałe tzw. Komitety Wyspecjalizowane, odpowiedzialne za realizacje wyznaczonych przez Radę zadań w szczególnie newralgicznych dla bezpieczeństwa narodowego obszarach. Na dzień dzisiejszy istnieją 4 komitety i 3 Rady Narodowe (posiadające status komitetów), w tym Komitet Bezpieczeństwa Energetycznego, Komitet Nieproliferacji, Komitet Imigracji, Komitet Sytuacyjny oraz Narodowa Rada Cyberbezpieczeństwa, Narodowa Rada Bezpieczeństwa Morskiego oraz Narodowa Rada Bezpieczeństwa Powietrznego.

Struktura, funkcje i rola Rady Bezpieczeństwa Narodowego

Radę Bezpieczeństwa Narodowego tworzą, stojący na jej czele Prezes rady Ministrów, Wicepremier (jeśli jest powołany), ministrowie: spraw zagranicznych, sprawiedliwości, obrony, finansów, administracji publicznej, spraw wewnętrznych, rozwoju, gospodarki, energii, turystyki, przemysłu oraz polityki społecznej, a także dyrektor gabinetu premiera, szef Sztabu Generalnego, Sekretarz Stanu w MSZ, Sekretarz Stanu ds. Bezpieczeństwa w MSW oraz Sekretarz Stanu-Dyrektor CNI (Narodowego centrum Wywiadu).  W skład rady mogą być także powoływani  inni ministrowie lub władze autonomiczne, o ile podejmowane decyzje dotyczą ich obszaru kompetencji.  W posiedzeniach Rady uczestniczy także dyrektor Departamentu Bezpieczeństwa Narodowego.

Do zadań RBN należy przede wszystkim nadzór i koordynacja całego Systemu Bezpieczeństwa Narodowego, a także m.in. formułowanie wytycznych w sferze planowania i koordynacji polityki bezpieczeństwa, kierowanie i koordynacja działaniami w sferze zarządzania kryzysowego, nadzór nad realizacją Strategii Bezpieczeństwa Narodowego (aprobowaną przez rząd), zatwierdzanie rocznego Raportu o Bezpieczeństwie Narodowym przed przedłożeniem go Kortezom oraz wyrażanie zgody na tworzenie organów pomocniczych rady, odpowiedzialnych za realizację jej funkcji. Przynajmniej raz w roku rada informuje o swoich pracach króla, który może uczestniczyć w jej obradach. Wówczas przejmuje funkcję przewodniczącego.

Zarządzanie kryzysowe w ramach SBN

Wśród organów pomocniczych Rady, szczególną rolę pełni Komitet Sytuacyjny, odpowiedzialny za zarządzanie sytuacjami kryzysowymi. To właśnie Rada Bezpieczeństwa Narodowego jest głównym aktorem decydującym o  całokształcie działań podejmowanych przez instytucje publiczne w celu zapewnienia efektywnej, skoordynowanej i optymalnej odpowiedzi na możliwość zaistnienia zdarzeń godzących w bezpieczeństwo narodowe. Obowiązujące przepisy  precyzują tryb oraz procedury identyfikacji sytuacji kryzysowych dla bezpieczeństwa narodowego oraz podmioty i organy uczestniczące na poszczególnych etapach w przygotowaniu i realizacji planu działań, stanowiących odpowiedź systemu bezpieczeństwa narodowego. Kluczową rolę pełni premier oraz CSN, wspomagane przez Komitet Sytuacyjny oraz zapewniające jego stałą obsługę operacyjną Centrum Sytuacyjne DSN.  Bardzo istotnym elementem systemu są zdolności do działań wyprzedzających, pozwalających zapobiec wystąpieniu kryzysów, zanim zmaterializują się zidentyfikowane ryzyka ich pojawienia się. Ustawa o systemie BN przewiduje bowiem aktywowanie instrumentów zapobiegawczych organów koordynacji i wsparcia z wyprzedzeniem, w celu prowadzenia monitoringu i analizy zjawisk i zdarzeń, które mogą potencjalnie zagrozić interesom bezpieczeństwa narodowego.

Podsumowanie

Zaprezentowany model systemu bezpieczeństwa narodowego cechuje się niewątpliwie prostotą i przejrzystością. W sposób logiczny i spójny porządkuje złożoną materię bezpieczeństwa narodowego, tworząc instytucjonalne i funkcjonalne narzędzia efektywnej odpowiedzi na wszelkie zjawiska, procesy i zdarzenia mogące negatywnie wpływać na stan uznany w tej sferze za pożądany. Na szczególną uwagę zasługuje integralne podejście do zagadnienia bezpieczeństwa narodowego i horyzontalny, kompleksowy model zbudowanego systemu. Właśnie tego typu parametry powinien posiadać system, którego w Polsce nadal nie posiadamy, a konieczność jego budowy staje coraz bardzie pilna. Zachodzi bowiem bardzo duże prawdopodobieństwo, że istnienie w Polsce podobnych rozwiązań instytucjonalnych uchroniłoby nas przed szeregiem kryzysów, które wystąpiły w ostatnich latach, na czele z ostatnim, w relacjach z Izraelem.

płk Grzegorz Małecki - były Szef Agencji Wywiadu, były Sekretarz Kolegium ds. Służb Specjalnych, były Przewodniczący komitetu wywiadowczego NATO (CIC NATO), dyrektor Programów Cyberbezpieczeństwo oraz Gospodarka i Energetyka Fundacji Pułaskiego.