Jednym z zadań FSB jest ochrona granic oraz zabezpieczenie ruchu granicznego na obszarze Federacji Rosyjskiej. Wykonuje je wchodząca w skład FSB Służba Pograniczna, która liczy ok. 100 000 funkcjonariuszy. Liczebność ta nie powinna dziwić, jeżeli weźmie się pod uwagę, że mamy do czynienia z największym krajem na świecie, liczącym ponad 17 mln km², czyli 1/7 powierzchni globu. Równie imponująca jest długość granic Rosji, ponieważ lądowa liczy prawie 22 300 km, zaś morska ponad 38 800 km.

Za nadzór i ochronę granicy morskiej oraz akwenów do niej przyległych odpowiadają jednostki pływające Służby Pogranicznej, których wyróżnikiem jest widniejący na ich burtach napis Ochrona Wybrzeża (ros. Береговая Oхрана). Zadaniem tych jednostek jest zabezpieczenie interesów narodowych Rosji w strefie wybrzeża, na morskich wodach wewnętrznych i morzach terytorialnych, a także w wyłącznej strefie ekonomicznej oraz na szelfie kontynentalnym Rosji.

Należy przy tym zaznaczyć, że Służba Pograniczna FSB nie wchodzi w skład Sił Zbrojnych tego państwa, natomiast w pełni z nimi współpracuje wykonując zadania na rzecz obronności Federacji Rosyjskiej. Podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych krajów, z chwilą wojny jednostki pływające tej formacji mogą być podporządkowane rosyjskiej marynarce wojennej (ros. Вое́нно-Mорско́й Флот).

Purga, czyli...

Projekt tych jednostek został opracowany w 2005 r. przez petersburskie biuro konstrukcyjne Pietrobałt na zlecenie Federalnej Służby Celnej (ros. Федеральной таможенной службы) jako duży statek celny. W 2009 r. służba ta zaprzestała finansowania budowy prototypowej jednostki. W związku z tym dalsze prace realizowane były na zlecenie Służby Pogranicza. Po korektach projektu jednostki te służą jako patrolowce arktyczne strzegące północnych granic Federacji Rosyjskiej w oparciu o bazy w Zatoce Fińskiej, na Morzu Barentsa, Japońskim i Ochockim.

W związku z tym, jednostki posiadają wzmocnienie lodowe, które umożliwia im samodzielną żeglugę w okresie zimowo-wiosennym w lodzie o grubości do 0,6 m, a w okresie letnio-jesiennym przy zalodzeniu do 0,8 m. Aby zwiększyć możliwości operowania w warunkach lodowych patrolowce mają zakryty pokład dziobowy, co umożliwia bezpieczne korzystanie z urządzeń cumowniczych.

Inną cechą wyróżniającą te jednostki jest fakt, że obie pokładowe łodzie inspekcyjne znajdują się we wnękach burtowych i są wodowane przy pomocy automatycznego systemu, co pozwala na ich bezpieczne stosowanie również w trudnych warunkach pogodowych, o które na wysokich szerokościach geograficznych nie trudno. Natomiast w celu realizacji długotrwałych patroli załodze zapewniono bardzo dobre warunki służby. Ma ona do dyspozycji kabiny z dostępem światła dziennego, przestronne pomieszczenia socjalne, a nawet saunę.

Dwa pierwsze patrolowce projektu 22120 mają 1155 ton wyporności i kadłub o wymiarach 71x10,4x3,62 m. Zainstalowana na nich siłownia pozwala na osiągnięcie prędkość 23 węzłów, zasięgu wynoszącego 6 000 Mm/14 w. oraz autonomiczności, która wynosi 20 dni. Załoga liczy 25 ludzi, dodatkowo można zaokrętować cztery osoby. Na rufie przewidziano miejsce na lądowisko dla lekkiego śmigłowca Kamow Ka-226, dzięki któremu zarówno zasięg obserwacji jaki i obszar patrolowania może ulec radykalnemu zwiększeniu.

Od trzeciej jednostki serii, projekt nieco zmodyfikowano. Zastosowano słabsze silniki napędu głównego, czego konsekwencją jest zmniejszenie prędkości maksymalnej o 3 w. Ponadto lądowisko dla śmigłowca zostało zmodyfikowane w ten sposób, że jego cześć może być wykorzystywana jako pokład ładunkowy, na którym transportowany może być np. poduszkowiec.

Wyporność tak zmodyfikowanych patrolowców typu Purga wynosi 1160 t, wymiary to 71×10,4×3,4 m. Siłownie tworzą dwa belgijskie silniki wysokoprężne ABC 12M VZDC o mocy 3002 kW/4080 KM każdy, które pozwalają na osiągnięcie prędkości 18 w. i zasięgu wynoszącego 6000 Mm/10 w. Jednostki te na co dzień uzbrojone są jedynie w dwa karabiny maszynowe kal. 12,7 mm Kord, ale w razie konieczności istnieje możliwość montażu 30 mm armaty AK-306M.

Budowa i miejsce służby

Stępkę pod prototypową jednostką projektu 22120 (numer stoczniowy 050), przeznaczoną wtedy dla Federalnej Służby Celnej, położono 25 czerwca 2006 r. w stoczni Ałmaz w Sankt Petersburgu. Zwodowano ją 24 grudnia 2009 r., jednak ukończono ją już dla Służby Granicznej FSB. Do przekazania doszło 22 grudnia 2010 r., natomiast do służby weszła ona 16 września 2011 r. jako PS-581. Jesienią 2011 r. patrolowiec ten przepłynął Północną Drogą Morską do swojej bazy na Sachalinie. Od tego czasu jeszcze trzykrotnie zmieniał on nazwę – najpierw na PPS-824, następnie na PS-824, a w lipcu 2017 r. na Kontradmirał Kołczin. 

Petersburska stocznia Ałmaz w ramach różnych kontraktów zbudowała dla FSB jeszcze siedem patrolowców typu Purga. Były to w kolejności chronologicznej: Kontradmirał Dianow (pierwotnie PS-825, numer stoczniowy 051, w służbie 5 lipca 2013 r.), Kamczatka (numer stoczniowy 052, w służbie 23 listopada 2018 r.), Zabajkalje (numer stoczniowy 053, w służbie od lipca 2019 r.), Tajmyr (numer stoczniowy 054, w służbie 10 lipca 2020 r.), Admirał Ugriumow (numer stoczniowy 055, w służbie 16 sierpnia 2021 r.) i Ładoga (numer stoczniowy 056, w służbie 29 września 2021 r.), PPK-831 (numer stoczniowy 057, 30 września 2022 r.)

Spośród jednostek znajdujących się w służbie trzy – Kontradmirał Kołczin, Kontradmirał Dianow i Admirał Ugriumow, stacjonują w Niewielsku na Sachalinie, a trzy kolejne – Kamczatka, Zabajkalje, Tajmyr w Pietropawłowsku Kamczackim na Kamczatce. Z kolei Ładoga bazuje w Murmańsku, zaś PPK-831 nadal operuje na Bałtyku, ale najprawdopodobniej i on trafi na Daleką Północ w Rosji.

Poza zwodowanym niedawno patrolowcem Podolsk w stoczni Ałmaz trwa budowa dziesiątej już jednostki tego typu. Będzie ona nosiła nazwę Ufa (numer stoczniowy 059), a jej wodowanie ma nastąpić jeszcze w tym roku. Oznacza to, że od 2018 r. flota Służby Pogranicznej FSB zasilana jest co najmniej jednym patrolowcem projektu 22120 rocznie. Jak na rosyjskie warunki jest to duże osiągnięcie, zwłaszcza w obliczu sankcji, które utrudniają pozyskanie istotnych elementów wyposażenia zachodniej produkcji.