Bartłomiej Figaj: Na początku lutego został Pan komendantem Centralnego Biura Śledczego Policji. Wcześniej był Pan zastępcą szefa Misji Unii Europejskiej w zakresie praworządności w Kosowie. Jak poprzednie doświadczenie wpłynie na pracę funkcjonariuszy CBŚP?

Inspektor Cezary Luba, komendant Centralnego Biura Śledczego Policji: Przede wszystkim praca na stanowisku zastępcy szefa Misji w Kosowie dała mi duże doświadczenie w zakresie współpracy z policjantami ze wszystkich krajów Unii Europejskiej. Zresztą nie tylko, bo byli tam też Amerykanie, Kanadyjczycy, Turcy, Norwegowie i Szwajcarzy. Dało mi to unikalną szansę poznania taktyki działania kolegów z innych państw i oczywiście korzystania z najlepszych wzorców.

Poza tym, do 2018 roku w ramach Misji w Kosowie funkcjonowały dwa wydziały śledcze. Jeden zajmował się zbrodniami wojennymi, a drugi przestępczością zorganizowaną. Ja miałem zaszczyt kierować tymi wydziałami, w związku z tym miałem szersze spojrzenie na przestępczość zorganizowaną, z trochę innego rejonu Europy. A jak wiadomo, bałkańskie grupy przestępcze działają na całym świecie, również w Polsce i w krajach Europy Zachodniej, więc miałem wgląd w szeroki zakres przestępczej działalności ich członków od tak zwanej „kuchni”, co też chcę wykorzystywać w codziennej pracy w Centralnym Biurze Śledczym Policji.

Dodatkowo dzięki pełnionym wcześniej obowiązkom pozostały mi kontakty z policjantami z całej Europy co jest czasami bardzo pomocne w prowadzonych sprawach o zasięgu międzynarodowym.

W zeszłym roku przez kraje bałkańskie prowadzony był jeden z głównych szlaków migracji do UE. Czy tym tematem też będzie interesować się CBŚP?

Bałkany to bardzo specyficzny region. W Kosowie jako Misja UE jesteśmy wciąż obecni pomimo tego, że konflikt formalnie zakończył się 24 lata temu. Jego piętno w pewnym sensie cały czas odciska się na niektórych krajach regionu, na przykład jeśli chodzi o broń, której po konflikcie zbrojnym jest tam naprawdę dużo. Służby policyjne do tej pory mają poważne kłopoty ze skutecznym „zdejmowaniem” jej z rynku.

Bałkany to również przemyt ludzi i narkotyków, nielegalna prostytucja. Praktycznie nie ma takiej dziedziny przestępczości zorganizowanej, w którą nie byłyby zaangażowane tamtejsze grupy.

A czy nielegalna broń z tego regionu trafia również do Polski?

Nie jest tak, że istnieje jakiś kanał, który prowadzi bezpośrednio do Polski. Natomiast ta broń trafia do grup przestępczych w krajach Europy Zachodniej, Skandynawii, więc biorąc pod uwagę międzynarodowy charakter zorganizowanej przestępczości, część z niej zostaje także na naszym rynku.

Jeżeli jesteśmy przy temacie broni to nie sposób nie wspomnieć o tym, że za naszą wschodnią granicą, od ponad dwóch lat trwa pełnoskalowa wojna. W tej kwestii poprzednie kierownictwo CBŚP wskazywało, że problemem może być właśnie nielegalny napływ broni do naszego kraju. Czy ma Pan już informację, żeby dochodziło do takich sytuacji? Jeżeli tak to jaka jest tego skala?

Na razie nie zauważamy takiego trendu. Natomiast staramy się przygotować na to, co się wydarzy, gdy ten konflikt się zakończy. Liczymy się z tym, że może dochodzić do takich samych sytuacji, jak po zakończeniu wojny na Bałkanach, czyli ta broń zapewne gdzieś trafi. A gdzie może trafić broń po zakończeniu konfliktu zbrojnego? Zazwyczaj na czarny rynek. Wtedy my jako państwo, które graniczy bezpośrednio z Ukrainą, będziemy zarówno krajem docelowym jak i tranzytowym na szlaku tego przemytu. I na to musimy być przygotowani.

Wróćmy więc do pracy funkcjonariuszy CBŚP. Jakie są priorytety i wyzwania na ten rok?

Generalnie priorytety CBŚP są niezmienne, czyli walka ze zorganizowaną przestępczością oraz eliminowanie grup przestępczych. Wyzwaniem jest pewna „elastyczność”, czyli skuteczne reagowanie na wszelkie nowe trendy w przestępczości zorganizowanej i dobre rozpoznanie modus operandi stosowanego przez członków grup, aby móc skutecznie z nimi walczyć.

W 2024 roku przygotowujemy się do tego, o czym wspomniałem już wyżej, czyli do skutków, z jakimi przyjdzie nam się zmierzyć, gdy zakończy się wojna w Ukrainie. I to nie tylko jeśli chodzi o przemyt broni. Doświadczenia krajów post-konfliktowych pokazują, że ludzie, którzy są zaangażowani w działania wojenne, będą musieli coś ze sobą zrobić po zakończeniu konfliktu. Liczymy się z tym, że część z nich może zasilić szeregi zorganizowanych grup przestępczych, również u nas w kraju. Na to też musimy być przygotowani.

Oczywiście aktualne pozostają flagowe obszary przestępczości, z którymi CBŚP walczy od momentu powstania - narkotyki, przestępczość ekonomiczna i kryminalna.

Dodatkową sprawą, na którą chcę położyć duży nacisk, to odzyskiwanie mienia od członków zorganizowanych grup przestępczych. Nic nie jest tak dotkliwe dla przestępców jak utrata profitów, które osiągają z działalności przestępczej. W 2023 roku funkcjonariusze CBŚP odzyskali prawie 42 miliony złotych, a w 2022 roku około 25 milionów. Z roku na rok tego mienia odzyskujemy coraz więcej. 

W tym obszarze planuję zmiany systemowe. W każdym zarządzie terenowym CBŚP zostanie utworzone stanowisko albo zespół, który będzie zajmował się ustalaniem informacji o składnikach majątku przestępców i mieniu możliwym do odzyskania w ramach prowadzonych spraw przez Biuro. W zależności od wielkości komórek terenowych będzie to zespół lub stanowiska jednoosobowe.

W skład tych zespołów będą wchodzili policjanci, którzy już służą w CBŚP, czy to będą nowe osoby?

Różnie. Nie koncentrujemy się na tym, że muszą to być policjanci, którzy są w tej chwili w strukturze. Jeżeli znajdziemy doświadczonych policjantów, którzy służą w tej chwili w innych jednostkach, a będą chcieli zasilić szeregi CBŚP i zajmować się tym o czym mówimy, to ja nie widzę żadnych przeszkód.

Muszę w takim razie zapytać o poziom wakatów w CBŚP. Na jakim są aktualnie poziomie i czy planuje Pan zwiększyć nabór?

Niestety nasze Biuro boryka się z problemem, który dotyka wiele jednostek organizacyjnych Policji. W tej chwili wakat Biura to około 17 procent. My mamy jeszcze ten problem, że staramy się pozyskiwać doświadczonych policjantów. Praktycznie nie prowadzimy naboru ludzi z tzw. cywila, a rekrutujemy jedynie policjantów, którzy już służą w innych jednostkach w pionie kryminalnym.

W Biurze funkcjonuje komórka organizacyjna, której zadaniem jest wsparcie podczas realizacji spraw operacyjnych. Do niej planujemy po raz pierwszy wdrożyć nabór dla kandydatów z cywila, którzy przejdą testy sprawnościowe i psychologiczne.

Czyli coś na wzór naboru, jaki prowadzi Centralny Pododdział Kontrterrorystyczny Policji „BOA”?

Dokładnie tak.

A co chciałby Pan jeszcze – oprócz tego o czym już wspomniano - zmienić w CBŚP, który pion ulepszyć, na czym chce się skupić?

W pewnym sensie zaczęliśmy już pewne zmiany systemowe, jeśli chodzi o strukturę. Został m.in. rozdzielony wydział do zwalczania zorganizowanej przestępczości kryminalnej i aktów terroru. Powstały dwa odrębne wydziały. Wydaje mi się, że są to tak ważne aspekty, jeżeli chodzi o przestępczość zorganizowaną, że lepiej było te wydziały wyodrębnić, aby skuteczniej zajmować się zwalczaniem tych aspektów przestępczości zorganizowanej.

Dodatkowo wzmacniamy tzw. łowców cieni, czyli wydział operacji pościgowych. W jego skład wchodzą policjanci, którzy zajmują się lokalizowaniem osób ukrywających się przed wymiarem sprawiedliwości, a także realizują czynności w sprawach związanych z uprowadzeniami.

Powoli dobiega końca trzecia edycja program modernizacyjnego Policji, który zakończy się w 2025 roku. Jakie zakupy w tym roku planuje zrobić CBŚP?

Jeżeli chodzi o program modernizacyjny, to będziemy się koncentrowali głównie na sprzęcie teleinformatycznym, czyli na serwerach, oprogramowaniu i komputerach, które wykorzystujemy do analizy oraz do prowadzonych przez Biuro baz danych. To jeżeli mówimy o programie modernizacyjnym.

Natomiast jeśli chodzi o zakupy, to planujemy doposażyć Biuro w środki wspomagające naszą pracę operacyjną. Chodzi m.in. o specjalistyczne drony, które umożliwiają długotrwały lot, szczegółową obserwację, również z wykorzystaniem termowizji i noktowizji.

Staramy się także sukcesywnie wymieniać naszą flotę pojazdów. Jest to nasze narzędzie pracy, siłą rzeczy zużywa się i musi podlegać bieżącej modernizacji, samochody najstarsze są zastępowane nowymi. To się dzieje na bieżąco i tutaj jakichś specjalnych zakupów nie planujemy.

Jak ocenia Pan pracę swoich podwładnych w zeszłym roku? Jakie były najbardziej spektakularne akcje?

Uważam, że dużym sukcesem jest to, o czym już wcześniej mówiłem, czyli odzyskiwanie mienia. Tutaj policjantom CBŚP należy się uznanie. Podobnie, jeśli chodzi o efekty spraw związanych z likwidacją nielegalnych fabryk papierosów oraz zabezpieczeniem nielegalnych wyrobów tytoniowych. Odnotowaliśmy wzrost, porównując rok 2022 do 2023 roku.

Odnosząc się do przestępczości narkotykowej, to ilości narkotyków, które są zabezpieczane przez Biuro od kilku lat, wahają się w podobnym przedziale. Obserwujemy natomiast nowe trendy na rynku narkotykowym związane z pojawieniem się nowych substancji. W ostatnim czasie na Pomorzu zlikwidowaliśmy fabrykę klefedronu. Mamy też dużo zabezpieczonego mefedronu, zarówno w roku ubiegłym jak i w 2024. Widzimy, że grupy przestępcze przestawiają się na nowe, łatwiejsze w produkcji narkotyki syntetyczne.

CBŚP bardzo często współpracuje z międzynarodowymi jednostkami specjalnymi. Wśród nich jest m.in. amerykańskie FBI. Jak wygląda wasza kooperacja i wymiana informacji z FBI?

Amerykanie są jednym z kluczowych partnerów dla nas z uwagi na fakt, że posiadają bardzo rozbudowaną siatkę swoich oficerów łącznikowych na całym świecie i w związku z tym są w posiadaniu dużej ilości informacji, które są również w naszym zainteresowaniu. Ale współpracujemy nie tylko z FBI. Naszymi partnerami są także koledzy z DEA, czyli federalnej agencji do zwalczania narkotyków, czy HSI - federalnej jednostki śledczej.

FBI jest dla nas ważne, ponieważ wspomaga nas w szkoleniach, przekazuje nam swoje doświadczenia i wiedzę, głównie w zakresie przestępczości związanej z aktami terroru, ale również stricte kryminalną. Z DEA współpracujemy w sprawach związanych z przestępczością narkotykową oraz wymieniamy informacje o nowych trendach związanych z tym rodzajem przestępczości.

A czego się amerykańskie służby uczą od polskich policjantów?

Myślę, że pewnej wszechstronności w działaniu. Wydaje mi się, że służby amerykańskie są bardziej wyspecjalizowane - mają ludzi, którzy odpowiadają za konkretną działkę. Natomiast policjant z CBŚP jest wielozadaniowy. Prowadzi wielowątkową sprawę operacyjną, w ramach której często przeplatają się wątki narkotykowe, ekonomiczne i kryminalne.

Oprócz służb amerykańskich, z kim CBŚP najczęściej współpracuje?

Bardzo ścisłą współpracę mamy ze służbami hiszpańskimi z racji tego, że Hiszpania jest często krajem „frontowym” w Europie jeśli chodzi o przemyt narkotyków. Ale generalnie prawie wszystkie kraje europejskie to nasi partnerzy, na pewno jeśli chodzi o wymianę informacji. Również Europol, Eurojust i Interpol. Korzystamy z tych instrumentów, które oni oferują w skutecznym zwalczaniu przestępczości zorganizowanej – dobrym przykładem są Wspólne Grupy Śledcze złożone z policjantów oraz prokuratorów z różnych krajów, prowadzących sprawy, których przedmiotem jest działalność międzynarodowych grup przestępczych.

Dziękuję za rozmowę.