Symbolem prorosyjskich wpływów w tureckiej przestrzeni publicznej jest Dom Rosyjski w Ankarze, która jest oficjalną filią agencji Rossotrudniczestwo - będącej agendą rosyjskiego wywiadu, od 2022 roku wpisaną na listy sankcyjne krajów Unii Europejskiej - promującej za granicą kulturę, język i narrację polityczną Kremla. Choć instytucja ta działa w wielu krajach, to w Ankarze wykorzystuje niezwykle sprzyjające warunki, prowadząc otwartą kampanię wspierającą agresję Rosji na Ukrainę.

Jednym z działań jest zbiórka darów dla rosyjskich żołnierzy walczących na Ukrainie, którą Dom Rosyjski z dumą ogłosił na początku stycznia. Paczki trafiły na front, co potwierdziły zarówno oficjalne komunikaty Rossotrudniczestwa, jak i agencja TASS. W materiałach wideo chwalili się tym sami żołnierze z 656. Pułku Strzelców Zmotoryzowanych, który wcześniej „wsławili” się nietypowymi atakami na ukraińskie pozycje… z użyciem rowerów.

Kierujący Domem Rosyjskim w Ankarze Aleksandr Sotniczenko ma na koncie organizację wystaw oskarżających „reżim kijowski” o zbrodnie wojenne. Rossotrudniczestwo zapowiada otwieranie kolejnych podobnych ośrodków m.in. w Tajlandii, Omanie oraz na Wybrzeżu Kości Słoniowej. Ich celem jest nie tylko promocja języka czy kultury, ale przede wszystkim wzmacnianie rosyjskiej soft power i narracji usprawiedliwiającej działania Kremla.

Zabójstwa czeczeńskich uchodźców i opozycjonistów

Pomimo że wojna w Ukrainie przyciąga obecnie największą uwagę, to współpraca turecko-rosyjska w sferze bezpieczeństwa ma znacznie dłuższą historię. Już od lat dwutysięcznych w Turcji dochodziło do zabójstw czeczeńskich uchodźców i działaczy opozycyjnych wobec Władimira Putina.

Wielu byłych czeczeńskich dowódców, którzy schronili się w Turcji, zginęło w niewyjaśnionych okolicznościach – często z rąk ludzi powiązanych z rosyjskimi służbami. W 2016 r. tureckie władze aresztowały zabójców Abdulwadhida Edilgeriewa, administratora antykremlowskiego portalu Kavkaz-Center, Jurija Anisimowa i Aleksandra Smirnowa vel Valida Lurachmajewa, by w 2017 r. przekazać ich Rosji. Natomiast dwa lata temu zatrzymano kolejnych Rosjan podejrzewanych o planowanie zamachów na czeczeńskich opozycjonistów. Istnieją uzasadnione obawy, że część z nich została po cichu deportowana do Rosji.

Te incydenty nie wywołały jednak długotrwałego kryzysu w relacjach między Ankarą a Moskwą. Wręcz przeciwnie – w ostatnich latach współpraca służb obu krajów jeszcze się zacieśniła.

Zacieśnianie współpracy służb w cieniu wojny w Ukrainie

Dowodem na coraz bliższe kontakty turecko-rosyjskie w sferze bezpieczeństwa są wizyty i umowy podpisywane przez najwyższych rangą przedstawicieli obu państw.

W sierpniu 2022 roku, pół roku po rozpoczęciu inwazji na Ukrainę, do Ankary przybył prokurator generalny Rosji Igor Krasnow. Spotkał się z tureckim prokuratorem generalnym, a następnie ogłosił podpisanie nowej umowy o współpracy w sprawach ekstradycji. Dokładna treść porozumienia nie została ujawniona, ale wiadomo, że Rosja uważa Turcję za kluczowy kraj w przejmowaniu osób poszukiwanych przez rosyjski wymiar sprawiedliwości.

Z kolei w lipcu 2024 r. Rosja z zadowoleniem poinformowała o schwytaniu w Bodrum Jewgienija Serebriakowa, podejrzanego o zamach bombowy w Moskwie. W rekordowym tempie deportowano go do Rosji, gdzie „przyznał się” do działania na zlecenie ukraińskiej Służby Bezpieczeństwa (SBU).

Takie sytuacje pokazują, że rosyjskie służby mogą w Turcji działać zadziwiająco swobodnie.

Dlaczego Ankara idzie na ustępstwa?

Turcja, będąc członkiem NATO, formalnie popiera sankcje nałożone przez Zachód na Rosję, ale w praktyce wykorzystuje swoją pozycję do prowadzenia wielotorowej polityki. Przede wszystkim chodzi o handel i tranzyt surowców. Turcja stała się ważnym kanałem dla towarów i usług, które Rosja stara się przepchnąć mimo międzynarodowych restrykcji. Ankara korzysta także z możliwości zakupu surowców po preferencyjnych cenach.

Turcja chce mieć też pozycję mediatora. Prezydent Recep Tayyip Erdoğan chce odgrywać rolę kluczowego pośrednika w negocjacjach, co wzmacnia wizerunek Turcji na arenie międzynarodowej. Chodzi również o wzajemne interesy polityczne. Moskwa zyskuje dostęp do zasobów i strategicznego partnera na południowej flance NATO, a Ankara potwierdza, że może prowadzić niezależną politykę – nawet jeśli stoi to w sprzeczności z linią Sojuszu Północnoatlantyckiego.

NATO w obliczu turecko-rosyjskiego partnerstwa

Turcja odgrywa kluczową rolę w strukturach NATO, kontrolując dostęp do Morza Czarnego oraz będąc jednym z filarów południowego skrzydła sojuszu. Mimo to działania Ankary wydają się niewspółmiernie tolerowane przez państwa Zachodu. Pojawiają się pytania o:

1. Spójność i wiarygodność NATO: Jak Sojusz ma zareagować, skoro jeden z jego członków faktycznie ułatwia Rosji omijanie sankcji, prowadzi wspólne operacje z jej służbami i zezwala na tak jawną propagandę?
2. Brak narzędzi dyscyplinujących: Turcja posiada ogromną wartość geopolityczną, dlatego wykluczenie jej z NATO czy zdecydowane sankcje wydają się mało prawdopodobne.
3. Przyszłość regionu: Zacieśniająca się współpraca turecko-rosyjska rodzi obawy czy Turcja nie stanie się „koniem trojańskim" dla rosyjskich interesów w obrębie całego sojuszu.

Nowa era niepewności na południowej flance NATO?

Rosnąca aktywność rosyjskich instytucji w Turcji – od Domu Rosyjskiego w Ankarze po tajemnicze siatki szpiegowskie – pokazuje, że prezydent Erdoğan zdecydował się priorytetyzować własne interesy gospodarcze i polityczne, czemu nie należy się dziwić, ponad sojuszniczą solidarność. W praktyce oznacza to, że osoby poszukiwane przez Kreml mogą być w Turcji łatwo namierzone, a nawet przekazywane Rosji. Z kolei propagandowe struktury Kremla działają tu zaskakująco swobodnie, mimo że kraj formalnie jest częścią NATO.

Z tej racji nasuwa się pytanie, czy Turcja dąży do utrzymania równowagi między Zachodem a Rosją, czy też coraz bardziej przechyla się w stronę Kremla. Bez względu na intencje Ankary, konsekwencje są poważne - osłabiona solidarność sojuszu, wzmocniona rosyjska propaganda i większe zagrożenie dla bezpieczeństwa regionu. W warunkach globalnej rywalizacji mocarstw trudno bowiem wyobrazić sobie, by Rosja nie wykorzystywała do maksimum tak wyjątkowego przywileju – swobodnej działalności na terenie kluczowego państwa NATO.