Kwestia dostępności kamizelek kuloodpornych i hełmów pojawiła się w Polsce w dyskusji publicznej w 2014 roku, gdy ujawniono próbę wwiezienia osłon balistycznych z Polski na Ukrainę. Miały one zostać wcześniej zakupione w sposób legalny, oczywiście zdaniem zaangażowanych w sprawę, i za pośrednictwem jednej z fundacji trafić bezpośrednio do oddziałów ukraińskiej Gwardii Narodowej. Ratując w ten sposób życie i zdrowie walczących wtedy na linii frontu z tzw. „separatystami” Ukraińców. W sprawie doszło jednak do zaniedbań formalnych zarówno ze strony podmiotu, który nabył i podmiotu, który sprzedał rzeczone kamizelki oraz hełmy.

Ų hełmy wojskowe i policyjne, ochraniacze twarzy, kończyn i innych części ciała, z wyłączeniem konwencjonalnych hełmów stalowych niewyposażonych w żadnego typu akcesoria ani niezmodyfikowanych czy zaprojektowanych do zamontowania takich urządzeń, Ų pancerze osobiste, kamizelki odłamkoodporne i kuloodporne, które zostały wymienione w wykazie wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym* są przedmiotami, którymi obrót objęty jest koncesją. Wynika to z ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. z 2012 r., poz. 1017, z późn. zm.).

W Polsce obecnie teoretycznie wolno nabywać kamizelki przeznaczone wyłącznie na rynek cywilny, ale obowiązek określenia, czy dany sprzęt ma charakter policyjny/wojskowy czy cywilny spoczywa na producencie i nie ma jasnych wytycznych w tym zakresie. Warto też zauważyć, że kamizelki, które mogłyby być w pierwszym rzędzie nabywane przez osoby cywilne do ochrony osobistej (lekkie, chroniące przede wszystkim przed amunicją pistoletową, przeznaczone do noszenia pod ubraniem) są powszechnie używane również w służbach mundurowych (choćby przez funkcjonariuszy Policji, pełniących służbę po cywilnemu). Posiadają one certyfikacje policyjne czy wojskowe (spełniają ich wymogi) . Dlatego w praktyce legalne nabycie takich kamizelek jest niemożliwe.

o przeznaczeniu danego wyrobu do celów wojskowych lub policyjnych decyduje producent wyrobu. Powyższe wynika ze specyfikacji technicznej wytworzonych wyrobów. Jeżeli producent np. kamizelek kuloodpornych, określił jednoznacznie w specyfikacji technicznej produktu, że kamizelka o określonych parametrach, jest wyrobem zaprojektowanym i wytworzonym dla celów cywilnych, to do handlu i sprzedaży tymi wyrobami (o określonych parametrach technicznych) nie będzie wymagane uzyskanie koncesji. W związku z tym przedmioty te będą mogły być sprzedawane, podmiotom z sektora cywilnego na ogólnych zasadach.

Warto zwrócić uwagę, że stanowisko MSWiA określa wprost, iż to producent decyduje czy dany wyrób jest przeznaczony na rynek cywilny. Nie ustalono dokładnie, jakimi kryteriami (wygląd, charakter wkładów balistycznych, odporność) ma się kierować. Jednocześnie wzrost zaangażowania obywateli w organizacje proobronne może przełożyć się na zwiększenie zainteresowania również innym rodzajem kamizelek - przeznaczonych do noszenia na mundurze, względnie wyposażonych w twarde wkłady balistyczne (chroniące przed amunicją karabinową/pośrednią). Na ogół taki sprzęt jest używany przez siły zbrojne bądź służby mundurowe, przez osoby cywilne - w rzadkich przypadkach (np. korespondenci wojenni). Pomimo tego, w wielu krajach Unii Europejskiej może być nabywany, choć istnieją pewne wyłączenia (np. dotyczące kamizelek najwyższej klasy NIJ IV, chroniących przed przeciwpancerną amunicją karabinową).

Uważam, że dostęp do kamizelek i hełmów kuloodpornych powinien być rozszerzony. Nie widzę żadnego uzasadnienia tak szeroko zakrojonego ograniczenia możliwości zakupu czy posiadania tego typu sprzętu. Oczywiście, najnowsze osłony, które zapewniają bezpieczeństwo żołnierzom, powinny być zastrzeżone dla Sił Zbrojnych czy na przykład Policji tak, aby nie dostały się np. w ręce ugrupowań terrorystycznych. Przykładem jest wyposażenie, pozyskiwane dla Wojsk Specjalnych za zgodą rządu Stanów Zjednoczonych. Natomiast pozostałe rodzaje tego typu sprzętu, w tym produkowane przez polskie przedsiębiorstwa powinny być dostępne dla obywateli. Przestępcy potrafią się zaopatrzyć w hełmy czy kamizelki, a inne osoby nie mogą z nich korzystać. Nie potrafię zrozumieć, dlaczego obecnie dostęp do osłon balistycznych jest tak mocno ograniczony.

W rozmowie z Defence24.pl przewodniczący Sejmowej Komisji Obrony Narodowej poseł Michał Jach opowiada się za rozszerzeniem dostępu do osłon balistycznych, włącznie z możliwością swobodnego nabywania większości tego typu wyposażenia przez obywateli. Parlamentarzysta zwraca przy tym uwagę, że najnowocześniejsze spośród osłon balistycznych, na przykład takie jak nabywane są dla Wojsk Specjalnych powinny być zastrzeżone z uwagi na względy bezpieczeństwa. Wskazuje też, że w kamizelki nielegalnymi kanałami mogą zaopatrywać się grupy przestępcze, podczas gdy obywatele nie mogą ich nabywać w sposób legalny.

Warto też zauważyć, że choć w USA osłony balistyczne są na ogół szeroko dostępne (regulacje zależą od regionu), to karalność danej osoby może spowodować zakaz ich nabywania w niektórych stanach. Z kolei w odniesieniu do państw europejskich, jedna z firm mających w swym asortymencie kamizelki kuloodporne np. o najbardziej popularnym standardzie NIJ IIIA (chroniącym przed amunicją pistoletową), chwali się wręcz, na swoich stronach obecnością w Czechach, Danii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Holandii czy też Wielkiej Brytanii. Zamówienia mogą być zrealizowane w ciągu od 5 do 10 dni. Czyli można nabyć kamizelkę kuloodporną u naszego sąsiada, ale już jej przechowywanie na terytorium RP będzie nielegalne!

Część komentatorów wskazuje, że dostępność kamizelek kuloodpornych powinna zostać rozszerzona z uwagi na zmianę środowiska bezpieczeństwa (zaangażowanie w organizacje proobronne, większe zagrożenie atakiem terrorystycznym). Wydaje się jednak, że pierwszym krokiem w tym zakresie powinno być uporządkowanie przepisów. Niezależnie od tego, czy podejmie się decyzje o rozszerzeniu dostępu do kamizelek typu wojskowego czy też nie, należy zdefiniować, które z nich są przeznaczone do użytku cywilnego, a które dla sił zbrojnych/służb. Można w tym celu wprowadzić podział oparty o klasy kuloodporności, klasyfikując osłony z twardymi wkładami jako sprzęt do użytku wojskowego/służb mundurowych, jednocześnie "urealniając" przepis o kamizelkach cywilnych (przeznaczonych do ochrony osobistej). Za taką można bowiem uważać każdą lekką osłonę przeznaczoną do noszenia pod ubraniem, chroniącą przed atakiem pociskiem pistoletowym czy nożem - niezależnie od tego, czy jest używana przez osobę cywilną, czy np. przez nieumundurowanego funkcjonariusza Policji na służbie.

Oczywiście istotnym zagrożeniem związanym z niekontrolowanym nabywaniem kamizelek kuloodpornych jest możliwość użycia ich w trakcie przestępstwa, zmniejszając tym samym skuteczność przeciwdziałających temu - z użyciem broni palnej - służb ochrony porządku publicznego. Wiadomo np., że kamizelkami dysponowali przestępcy, którzy brali udział w strzelaninie w Magdalence w 2003 roku. Jednakże, posiadali oni też nawet kilkadziesiąt sztuk różnego typu broni i materiały wybuchowe, w sposób oczywiste nielegalne. Wydaje się, że w stosunku do osłon uznanych za „cywilne” dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie wymogu rejestracji i zakazu zakupu przez osoby karane. Jakkolwiek nie powstrzyma to przestępców przed ich nabywaniem, to daje możliwość ścigania osób, które nabyły kamizelki nielegalnie bądź są podejrzewane o czyny karalne i osłony znaleziono np. w czasie przeszukania pomieszczeń.

Z kolei kamizelki "typu wojskowego" - z ciężkimi wkładami balistycznymi, przeznaczonymi do noszenia na ubraniu/mundurze powinny zostać funkcjonalnie i jednoznacznie oddzielone w przepisach. Warto wskazać, że takie rozwiązanie jest pożądane nawet jeżeli zdecydowalibyśmy się na rozszerzenie dostępu do tego typu osłon, włącznie z nabywaniem przez osoby cywilne bez konieczności uzyskiwania specjalnych pozwoleń. Tego typu sprzęt bowiem generalnie jest stosowany przez formacje uzbrojone. Poza wyjątkowymi przypadkami, nie jest używany przez osoby cywilne na co dzień i służby państwowe powinny mieć możliwość monitorowania osób nabywających takie wyposażenie, choćby pod kątem ich powiązań z organizacjami terrorystycznymi czy przestępczymi. "Monitorowanie" nie musi oznaczać jednak zakazu posiadania. Jeżeli z kolei podjęto by decyzję się na utrzymanie ograniczeń w dostępie do "ciężkich" kamizelek, należy bardzo poważnie wziąć pod uwagę umożliwienie ich nabywania certyfikowanym organizacjom proobronnym i ich członkom bądź zakupów dla tych środowisk realizowanych za pośrednictwem MON/MSW.

Warto też pamiętać, że zmiana w środowisku bezpieczeństwa implikuje konieczność istotnej poprawy sytuacji jeżeli chodzi o oporządzenie (w tym osłony balistyczne) przeznaczone dla żołnierzy rezerw mobilizacyjnych czy OT. Siły Zbrojne powinny dysponować odpowiednią ilością nowoczesnych osłon, tak aby w razie zagrożenia móc w nie wyposażyć nie tylko wojskowych służby czynnej, ale też np. rezerwistów. W przeciwnym wypadku będą oni narażeni na nieproporcjonalnie duże straty. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj problem przepisów, wymagających okresowej certyfikacji osłon balistycznych. Biorąc pod uwagę zakres potrzeb w sytuacji mobilizacji na dużą skalę, należałoby rozważyć dopuszczenie noszenia w wypadku przez żołnierzy rezerw również osłon balistycznych, którym upłynął termin ważności. Niezależnie od tego, resort obrony powinien dążyć do systemowego zwiększenia nasycenia Sił Zbrojnych nowoczesnym oporządzeniem, również z myślą o żołnierzach rezerwy. 

Kamizelki kuloodporne powinny być powszechnie dostępne dla obywateli. Mogą one być przydatne dla organizacji proobronnych, ale też dla ludności cywilnej. Osłony zapewniają przecież też ochronę przed odłamkami. Obecne przepisy są zdecydowanie zbyt restrykcyjne, de facto uniemożliwiają obywatelom nabywanie i posiadanie kamizelek, nawet dla własnej ochrony czy też ochrony rodziny. Kamizelki nie znajdują się też na wyposażeniu obrony cywilnej, która obecnie w Polsce istnieje w bardzo ograniczonym i dalece niewystarczającym zakresie - mówi w rozmowie z Defence24.pl Grzegorz Matyasik, Prezes Zarządu stowarzyszenia ObronaNarodowa.pl.

W rozmowie z Defence24.pl Grzegorz Matyasik, Prezes Zarządu stowarzyszenia ObronaNarodowa.pl opowiedział się za rozszerzeniem dostępności kamizelek kuloodpornych dla obywateli. Wskazał, że mogą one być przydatne nie tylko dla organizacji proobronnych, ale też dla ludności cywilnej na zagrożonych terenach. Stwierdził również, że dopuszczalne powinno być posiadanie kamizelek typu wojskowego, aczkolwiek mogłoby podlegać rejestracji, tak aby służby mogły reagować w wypadku użycia ich do działań niezgodnych z prawem.

Cięższe osłony typu wojskowego, przeznaczone do noszenia na ubraniu/mundurze również powinny być dostępne, tak aby ludność cywilna z rejonów zagrożonych konfliktem czy kryzysem mogła zawczasu zwiększyć swoje bezpieczeństwo. Być może zakup "wojskowych" osłon balistycznych powinien być rejestrowany, tak aby służby państwowe mogły reagować w wypadku podejrzenia użycia ich w sposób niezgodny z prawem, do działań terrorystycznych, przestępczych czy np. wywozu do regionów objętych konfliktem zbrojnym. Warto też pamiętać, że odpowiednią ilością wojskowych kamizelek nadal nie dysponują Siły Zbrojne RP - podkreśla Grzegorz Matyasik.

Z kolei Dyrektor Handlowy Lubawa SA Grzegorz Janicki zaznaczył, że spółka ma możliwość dostawy na polski rynek cywilny zwiększonej liczby kamizelek kuloodpornych (w wypadku pojawienia się zapotrzebowania na kilka tysięcy sztuk), dodając że zdolności produkcyjne wynoszą kilka tysięcy sztuk miesięcznie. Obecnie Lubawa nie posiada w ofercie kamizelek przeznaczonych na rynek cywilny, może jednak wprowadzić takie produkty jeżeli pojawi się na nie istotny popyt.

Tak, mamy możliwość w krótkim czasie wykonać takie kamizelki, nasze możliwości produkcyjne to kilka tysięcy sztuk miesięcznie.(...) Obecnie nie posiadamy w ofercie kamizelek przeznaczonych do użytku cywilnego ponieważ nie odnotowaliśmy znaczącego zapotrzebowania na taki produkt. Możemy jednak wprowadzić taki asortyment jeśli będzie istotny popyt na tego rodzaju produkty - mówi Dyrektor Handlowy Lubawa S.A. Arkadiusz Janicki

Zakazując obywatelom legalnego nabywania i posiadania kamizelek kuloodpornych, państwo polskie osłabia i naraża własnych obywateli na potencjalne zagrożenie. Polscy producenci doskonałych kamizelek kuloodpornych np. Lubawa czy Maskpol są w stanie zaspokoić nie tylko polskie potrzeby. Czy w sytuacji zagrożenia polscy obywatele będą zmuszeni kupować kamizelki za granicą a następnie ryzykując nielegalnie przetrzymywać w domu? Ryzyko i tak będzie mniejsze niż złamanie nieżyciowych przepisów. Ale czy parlamentarzyści i urzędnicy zdążą zmienić przepisy?

Jędrzej Graf, Jacek Raubo, Jakub Palowski

Ų hełmy wojskowe i policyjne, ochraniacze twarzy, kończyn i innych części ciała, z wyłączeniem konwencjonalnych hełmów stalowych niewyposażonych w żadnego typu akcesoria ani niezmodyfikowanych czy zaprojektowanych do zamontowania takich urządzeń, Ų pancerze osobiste, kamizelki odłamkoodporne i kuloodporne, które zostały wymienione w wykazie wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym* są przedmiotami, którymi obrót objęty jest koncesją. Wynika to z ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. z 2012 r., poz. 1017, z późn. zm.). Zgodnie z przepisami (art. 30 ust. 1 tej ustawy) obrót materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym dokonuje się na podstawie dokumentu uprawniającego do nabycia i sprzedaży. Przepisy wymieniają (art. 30 ust. 2 pkt 7 i 8 tego aktu prawnego) zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do zakupu wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym. Nie zostały w nim ujęte osoby fizyczne, co wyklucza możliwość nabywania przez nie wyrobów, do których należą wyżej wymienione kamizelki odłamkoodporne i kuloodporne oraz hełmy wojskowe. W związku z tym posiadanie (jednorazowe nabycie) tego typu wyrobu o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym przez podmiot do tego nie uprawniony, jest nielegalne. Jednocześnie informujemy, że wyroby o podobnych parametrach technicznych (bezpieczeństwa), jak i wyglądzie - ale zaprojektowane i wytworzone przez ich producenta (wytwórcę) z przeznaczeniem wyłącznie na rynek cywilny, a co za tym idzie zaspokajania potrzeb użytkowników o różnym poziomie wymagań w odniesieniu do bezpieczeństwa (ochrony osobistej) - w ocenie organu koncesyjnego nie podlegają koncesjonowaniu, tym samym mogą być nabywane przez osoby fizyczne prawne. * WT XII ust. 3 i 4 załącznika Nr 2 Wykaz wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym - WT - do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie rodzajów broni i amunicji oraz wykazu wyrobów i technologii o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, na których wytwarzanie lub obrót jest wymagana koncesja (Dz. U. Nr 145, poz. 1625, z późn. zm.) (...) o przeznaczeniu danego wyrobu do celów wojskowych lub policyjnych decyduje producent wyrobu. Powyższe wynika ze specyfikacji technicznej wytworzonych wyrobów. Jeżeli producent np. kamizelek kuloodpornych, określił jednoznacznie w specyfikacji technicznej produktu, że kamizelka o określonych parametrach, jest wyrobem zaprojektowanym i wytworzonym dla celów cywilnych, to do handlu i sprzedaży tymi wyrobami (o określonych parametrach technicznych) nie będzie wymagane uzyskanie koncesji. W związku z tym przedmioty te będą mogły być sprzedawane, podmiotom z sektora cywilnego na ogólnych zasadach. Zasady i ograniczenia w obrocie kamizelkami kuloodpornymi o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym dotyczą także kamizelek o przekroczonym terminie przydatności do eksploatacji zgodnej z przeznaczeniem. Reglamentacja koncesyjna nie ma zastosowania dla obrotu wyrobami o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, pozbawionymi w sposób trwały i nieodwracalny bojowych cech użytkowych. Kwestie dotyczące pozbawiania wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym cech użytkowych reguluje Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej. W art. 30 ust. 2 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej (…), obrotu (handlu, sprzedaży) materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, wymieniono zamknięty katalog podmiotów uprawnionych do zakupu (nabycia) wyrobów o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, wśród których osoby fizyczne nie zostały ujęte.