Reklama

Bezpieczeństwo Wewnętrzne

Zbudowanie systemu obrony powszechnej cywilizacyjnym zadaniem Polski [OPINIA]

Ćwiczenia Obrony Cywilnej. Fot. Urząd Miasta Przemyśl
Ćwiczenia Obrony Cywilnej. Fot. Urząd Miasta Przemyśl

Państwo polskie stoi przed cywilizacyjnym zadaniem, jakim jest konieczność zbudowania systemu obrony powszechnej (nazywanego przez część komentatorów systemem obrony totalnej). Jego integralną częścią będzie funkcjonujący w czasie pokoju powszechny system ochrony ludności/obrony cywilnej wspieranym w razie konieczności przez wydzielone komponenty Sił Zbrojnych RP, a który na czas wojny automatycznie będzie stawał się powszechnym systemem obrony cywilnej zdanym w pierwszej kolejności na siebie z uwagi na fakt, iż Siły Zbrojne RP, w tym Wojska Obrony Terytorialnej, będą w pierwszej kolejności realizowały zadania związane bezpośrednio z potrzebami obrony państwa.

Trwająca obecnie epidemia obnażyła fakt, iż w państwie nie funkcjonuje system ochrony ludności i obrony cywilnej zdolny do neutralizacji zagrożeń o charakterze powszechnym. Świadomość tego stanu rzeczy istnieje od dawna czego najlepszym potwierdzeniem jest Raport Najwyższej Izby Kontroli "Informacja o wynikach kontroli ochrona ludności w ramach zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej" zaakceptowany przez Prezesa NIK 12 września 2018 roku i opublikowany 21 stycznia 2019 roku. W treści raportu możemy przeczytać iż "w ocenie Najwyższej Izby Kontroli w Polsce nie funkcjonuje skuteczny system ochrony ludności", a "organy odpowiedzialne za realizację zadań z zakresu zarządzania kryzysowego oraz obrony cywilnej nie stworzyły adekwatnych do występujących zagrożeń struktur i skutecznych procedur oraz nie zapewniły niezbędnych zasobów, umożliwiających właściwe zarządzanie m.in. w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych".

 Dostrzegając zaangażowanie i gotowość niesienia pomocy w razie wystąpienia różnego rodzaju katastrof przez funkcjonariuszy straży pożarnych, Policji, żołnierzy oraz zwykłych obywateli, NIK zwraca uwagę, iż nieprzygotowanie odpowiednich planów i procedur oraz niezapewnienie warunków do odpowiedniej koordynacji działań, może obniżać skuteczność działań służb odpowiedzialnych za ochronę ludności, zwłaszcza w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej.

fragment raportu Najwyższej Izby Kontroli

Dalej w tym samym Raporcie czytamy, że "nieprawidłowości w obszarze zarządzania kryzysowego zostały stwierdzone we wszystkich jednostkach objętych kontrolą, a ich skala i istotność świadczą o tym, że problemy te mają charakter systemowy (…)". "Najwyższa Izba Kontroli po raz kolejny wskazuje, że struktury obrony cywilnej nie są przygotowane do skutecznej realizacji zadań w zakresie ochrony ludności, wynikających z I Protokołu Dodatkowego do Konwencji Genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 roku. Struktura i organizacja obrony cywilnej jest anachroniczna" - czytamy.

Na kłopoty Wojska Obrony Terytorialnej

Epidemia Covid-19 od początku przybrała rozmiar zagrożenia o charakterze powszechnym. Z tego względu państwo polskie zaangażowało do walki z koronawirusem wszelkie możliwie służby i zasoby w tym aktywa Sił Zbrojnych RP. Wśród nich znalazły się Wojska Obrony Terytorialnej, których istotnym atutem okazał się fakt posiadania zasobów osobowych, sprzętowych i infrastrukturalnych na terytorium całego państwa w poszczególnych województwach. Już 12 marca WOT zmienił model funkcjonowania formacji z modelu szkoleniowego na przeciwkryzysowy. Dowództwo WOT wprowadziło alert gotowości w swoich szeregach i rozpoczęło prowadzenie pierwszej w historii terytorialsów ogólnopolskiej operacji przeciwkryzysowej pod kryptonimem "ODPORNA WIOSNA".

W Zegrzu zafunkcjonował w trybie 24/7 Zespół Działań Przeciwkryzysowych WOT. To on koordynował pojawiające się do realizacji zadania i wnioski o pomoc, które spływały od wojewodów oraz samorządów. Ponadto w ramach WOT uruchomiono ogólnopolskie wsparcie psychologiczne dla osób samotnych i potrzebujących pod numerem telefonicznym 800-100-102 oraz przez Skype, gdzie kontaktujący się mogli otrzymać konieczną pomoc psychologiczną.

W obliczu konieczności zamknięcia granic państwa żołnierze WOT zostali skierowani do pomocy funkcjonariuszom Straży Granicznej. W pewnym momencie pierwszej fazy epidemii terytorialsi pełnili służbę na ponad 120 punktach kontroli granicznej, w tym na 14 punktach kontroli granicznej na lotniskach, w tym na największym z nich, Okęciu. Pododdziały 1 Podlaskiej Brygady OT od 14 marca wspierały Straż Graniczną w ochronie odcinków granic polsko-litewskiej oraz polsko-białoruskiej. Aby zrozumieć wagę pomocy w ochronie granic państwowych trzeba pamiętać, że wraz z likwidacją wewnętrznych granic UE zasoby Straży Granicznej na granicy zachodniej i południowej zostały istotnie ograniczone i bez wsparcia ze strony Sił Zbrojnych RP (w tym WOT) realizacja tego zadania w praktyce byłaby niemożliwa. Warto też podkreślić, iż w służbie patrolowania oraz monitorowania granic z powodzeniem zostały wykorzystane będące na wyposażeniu WOT drony rozpoznawcze FlyEye firmy WB Electronics.

Żołnierze WOT pełnili służbę razem z policją polegającą na kontroli osób objętych kwarantanną, która realizowana była  zarówno w aglomeracjach miejskich jak i mniejszych miejscowościach. Jednocześnie zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej z 16 marca 2020 roku żołnierze WOT zostali zaangażowani w udzielanie wsparcia osobom przebywającym w izolacji na terenie wszystkich województw.

Wojsk Obrony Terytorialnej nie zabrakło na linii bezpośredniej walki z koronawirusem. W pierwszym rzędzie były to pomocnicze działania medyczne i ratownicze. Dla przykładu żołnierze 8 Kujawsko-Pomorskiej Brygady OT razem z podchorążymi z Wojskowej Akademii Technicznej oraz podchorążymi Wojskowej Akademii Wojsk Lądowych przygotowali szpital polowy w którym zabezpieczono miejsca dla chorych w 23 namiotach. Jednocześnie terytorialsi budowali polowe przyszpitalne izby przyjęć z wykorzystaniem namiotów czego najlepszym przykładem było postawienie takiej izby wraz z wyposażeniem w Giżycku. Ponadto żołnierze Warmińsko-Mazurskiej Brygady OT mierzyli temperaturę w szpitalach na terenie całego województwa. Wykwalifikowany i przeszkolony personel brygady pobierał wymazy i zapewniał ich transport do stacji sanitarno-epidemiologicznych. Jednocześnie, jeśli tylko pozwalał na to czas, żołnierze WOT z jednej strony brali udział w szkoleniach prowadzonych przez wojewódzką stację sanitarno-epidemiologiczną w Olsztynie, z drugiej zaś sami organizowali szkolenia z pomocy przedmedycznej. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż w strukturze drużyn WOT od początku założono obecność dwóch żołnierzy posiadających specjalizacje starszego i młodszego ratownika. Należy też odnotować fakt udziału terytorialsów w ogólnopolskiej akcji oddawania krwi, w którą zaangażowani byli i są żołnierze ze wszystkich rodzajów sił zbrojnych.

Fot. DWOT
Fot. DWOT

W trakcie trwającego kryzysu pandemicznego okazało się, że WOT są w stanie najszybciej dostarczać potrzebny sprzęt lub asortyment potrzebującym na terenie całego państwa. Modelowo rozwiązano to zadanie w województwie podlaskim, gdzie na potrzeby koordynacji dowozu żywności w 1 Brygadzie OT powołano koordynatora ds. wsparcia dystrybucji żywności który utrzymując bieżący kontakt z ośrodkami pomocy społecznej koordynował organizację transportów żywności. Pozwoliło to sprawnie dostarczać przez pododdziały brygady konieczną pomoc ośrodkom pomocy społecznej między innymi w Białymstoku, Hajnówce, Krypnie Kościelnym, Łomży i Suwałkach. Dodatkowo, aby ułatwić współpracę z samorządami, dowódca 1 Podlaskiej Brygady OT pułkownik Sławomir Kocanowski sam regularnie uczestnicząc w posiedzeniach Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, delegował do miejskich i powiatowych centrów zarządzania kryzysowego w województwie podlaskim oficerów łącznikowych.

Niezależnie od powyższych obowiązków terytorialsi w całym kraju wspierali ponad trzystu kombatantów Armii Krajowej, a także innych organizacji niepodległościowych, utrzymując z nimi kontakt telefoniczny oraz reagując na ich potrzeby w tym konieczność robienia zakupów.

Żołnierze 5 Mazowieckiej Brygady OT wspierali Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Przasnyszu transportując 6 ton żywności, natomiast 10 Świętokrzyska Brygada OT we współpracy z Caritas Polska pomagała rozdysponować 48 ton żywności, z której 18 ton trafiło do Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Końskich. Świętokrzyscy terytorialsi dostarczyli maski i kombinezony ochronne z magazynów Agencji Rezerw Materiałowych do Świętokrzyskiego Centrum Onkologii oraz dostarczyli do szpitala w Starachowicach respiratory. WOT w województwie kujawsko-pomorskim wspierały Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych pomagając im w przewozie niezbędnych asortymentów do szpitali na terenie województwa. Wspominani już terytorialsi warmińsko-mazurscy zapewniali transport obiadów od lokalnych restauratorów do personelu szpitala w Ostródzie. Na Śląsku żołnierze 13 Brygady OT przewozili do miejsc docelowych środki ochrony indywidualnej ze składów Agencji Rezerw Materiałowych dla Wojewody Śląskiego w tym niezbędny sprzęt dla szpitala w Raciborzu, który decyzją resortu zdrowia został przekształcony w szpital zakaźny. Podobnie żołnierze Wielkopolskiej Brygady OT dokonywali przewozu transportu medykamentów dla szpitali i placówek służby zdrowia na terenie całego województwa. Według dostępnych danych w początkowym okresie walki z epidemia terytorialsi dostarczyli szpitalom wielkopolskim blisko 1300 maseczek chirurgicznych, 211 tysięcy maseczek FFP2, 31 tysięcy maseczek FFP3, 52 tysiące rękawiczek oraz 5 tysięcy litrów płynu do dezynfekcji.

Wraz ze wzrostem ilości działań o charakterze przeciwkryzysowym w kolejnych miesiącach bieżącego roku WOT przejęły rolę dystrybutora wyposażenia niezbędnego w funkcjonowaniu szpitali jakie były i są sukcesywnie przekazywane przez Agencję Rezerw Materiałowych. Jednocześnie od momentu podjęcia decyzji o uruchomieniu szpitali tymczasowych w poszczególnych województwach żołnierze WOT uczestniczyli w procesie wyposażania tych szpitali w niezbędny sprzęt. W podobnym zakresie WOT realizowały i realizują wsparcie na rzecz placówek oświatowych, urzędów administracji rządowej, samorządowej. Terytorialsi wspierają domy i ośrodki pomocy społecznej, a także zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze pełniąc w skali całego państwa rolę ostatniej nadziei skąd przyjdzie pomoc dla najbardziej potrzebujących. Nie należy też zapominać, iż przez okres epidemii niezależnie od wymienionych zdań w coraz większym zakresie żołnierze Terytorialnej Służby Wojskowej realizowali zadania pobierania wymazów w punktach przyszpitalnych w oparciu o mobilne zespoły wymazowe oraz punkty Drive/Walk Thru.

image
Fot. DWOT

WOT swoją aktywnością pokazują, że będąc najmłodszym Rodzajem Sił Zbrojnych są zdolne w zakresie działań antykryzysowych do prowadzenia działań zarówno o charakterze lokalnym i akcyjnym, jak i przedsięwzięć długofalowych na całym terytorium państwa. Należy też podkreślić właściwie realizowaną politykę informacyjną i komunikacyjną WOT. Pozwala to budować terytorialsom w oczach społeczności lokalnych wizerunek efektywnej i skutecznej służby, czemu z pewnością sprzyja fakt zaangażowania w ramach Terytorialnej Służby Wojskowej lokalnych zasobów osobowych. Innymi słowy będąc terytorialsem nie wypada uchylać się od udzielenia pomocy sąsiadowi będącemu w potrzebie.

WOT to nie obrona cywilna

Analizując przebieg zaangażowania Wojsk Obrony Terytorialnej w działania przeciwkryzysowe w dobie pandemii nie sposób skonstatować, iż WOT wbrew swojemu pierwotnemu przeznaczeniu przejęły w praktyce wiele zadań i funkcji przynależnych obronie cywilnej. Należy jednak w tym miejscu z całą mocą podkreślić, iż obecną rolę terytorialsów narzuciło życie i wszechogarniający kryzys pandemiczny, a ponadto próżnia instytucjonalna jaką zafundowało sobie państwa polskie w zakresie braku organizacji ochrony ludności i obrony cywilnej zarówno w wymiarze lokalnym, jak i powszechnym. Dla zobrazowania praktycznego tego stanu rzeczy przypomnę, iż aby opanować sytuację kryzysową powstałą w wyniku tragicznej katastrofy kolejowej pod Szczekocinami jaka miała miejsce w marcu 2012 roku trzeba było ściągać do akcji ratunkowej i pokryzysowej jednostki Państwowej Straży Pożarnej z kilku województw, co już wtedy było wystarczającym sygnałem, że tak dalej nowoczesne państwo w zakresie zarządzania kryzysowego nie może funkcjonować.

Niezależnie od zaangażowania przeciwkryzysowego, jeśli tylko była taka możliwość, jednostki WOT realizowały przedsięwzięcia szkoleniowe zarówno w trybie słynnych szesnastek, jak i szkoleń doskonalących. W ostatnich tygodniach byliśmy także świadkami kolejnych uroczystych przysiąg nowych żołnierzy Terytorialnej Służby Wojskowej w szeregach poszczególnych brygad. Zatem aktualne zaangażowanie WOT w procesie zwalczania zagrożenia epidemicznego nie może przesłaniać po pierwsze faktu, iż w Polsce po prostu nie istnieje obrona cywilna, po drugie z tego faktu nie można czynić wobec WOT zarzutu, że taką rolę często spełniają (podkreślmy skutecznie). I wreszcie po trzecie, że od problemu braku powszechnego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej jako państwo i społeczeństwo nie uciekniemy. Widać to także przez pryzmat zaangażowania w walkę z epidemią jednostek Państwowej Straży Pożarnej, które dla przykładu tylko 19 grudnia br. wspomagały działania innych służb w zakresie organizacji przyszpitalnych polowych izb przyjęć na bazie namiotów PSP, zlokalizowanych przy 247 szpitalach zabezpieczanych przez 89 ratowników PSP. Dodatkowo Państwowa Straż Pożarna brała udział w 106 innych zdarzeniach związanych z walką z koronawirusem. Trzeba też zaznaczyć, iż w jednostkach organizacyjnych PSP funkcjonuje 36 baz, gdzie czasowo magazynowane są pojemniki z tlenem na potrzeby szpitali.

W stronę systemu obrony powszechnej

W mojej opinii państwo polskie stoi przed cywilizacyjnym zadaniem, jakim jest konieczność zbudowania systemu obrony powszechnej (nazywanego przez część komentatorów systemem obrony totalnej), gdzie jego integralną częścią będzie funkcjonujący w czasie pokoju powszechny system ochrony ludności/obrony cywilnej wspieranym w razie konieczności przez wydzielone komponenty Sił Zbrojnych RP, a który na czas wojny automatycznie będzie stawał się powszechnym systemem obrony cywilnej zdanym w pierwszej kolejności na siebie z uwagi na fakt, iż Siły Zbrojne RP, w tym Wojska Obrony Terytorialnej, będą w pierwszej kolejności realizowały zadania związane bezpośrednio z potrzebami obrony państwa.

Stawiam zatem tezę, iż z uwagi na charakter współczesnych zagrożeń, ich nieprzewidywalność, prawdopodobny stopień powszechnego wystąpienia oraz atrybut ujawniania się nagle i z zaskoczenia rozróżnianie systemów ochrony ludności czasu pokoju i systemu obrony cywilnej czasu wojny jest praktycznie nieuzasadnione. Wymaga to w konsekwencji zmiany paradygmatu podejścia do tego zagadnienia na gruncie katedr akademickich, wypracowania nowych modeli teoretycznych i co istotne stopniowego implementowania nowych rozwiązań w ramach obowiązującego prawa.

Dokonywana przez mnie na gruncie doświadczeń zawodowych wieloletnia obserwacja okoliczności i przebiegu różnych sytuacji kryzysowych przekonuje, iż czynnikiem decydującym o skuteczności udzielenia pomocy poszkodowanym jest zdolność służb ratunkowych do jak najszybszego dotarcia do miejsca zdarzenia liczona w minutach, połączona ze sprawnością działania odpowiednio wyposażonych zespołów ratowniczych. Zatem rozpoczynając naprawę czy właściwie odbudowę systemu ochrony ludności i obrony cywilnej należy w pierwszej kolejności doprowadzić do impulsu tworzenia zasobów ochrony ludności i obrony cywilnej na najniższych szczeblach organizacji społecznej i dopiero potem stopniowo obudowywać go zgodnie z zasadą pomocniczości strukturami i zasobami ulokowanymi wyżej, których zasadniczą rolą powinno być posiadanie realnych zasobów materiałowych i osobowych zdolnych do niesienia wsparcia w miejscu zdarzeń, bez osłabiania lub wręcz zawieszania na czas określony funkcjonowania systemu ochrony ludności/obrony cywilnej w innych częściach terytorium państwa.

Propozycja legislacyjna

Celem rozpoczęcia procesu zmian w obszarze ochrony ludności i obrony cywilnej proponuję na wstępie rozważenie wprowadzenia do systemu prawnego tzw. małej ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej lub propozycji zmian do ustawy o zarządzaniu kryzysowym, która składałyby się tylko z dziesięciu artykułów, w brzmieniu: 

Projekt ustawy o powszechnej ochronie ludności i obronie cywilnej/propozycje zmian do ustawy o zarządzaniu kryzysowym

  • Art. 1 W celu zapewnienia zdrowia i życia ludności przebywającej na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej tworzy się powszechny system ochrony ludności i obrony cywilnej.
  • Art. 2 Każdy dorosły obywatel RP ma obowiązek realizować wyznaczone przez władze państwowe lub pracodawcę zadania w systemie ochrony ludności i obrony cywilnej. Od obowiązku realizacji zadań w systemie ochrony ludności i obrony cywilnej zwalnia obowiązek pełnienia służby wojskowej w Siłach Zbrojnych RP, pełnienia służby w innych formacjach mundurowych państwa jeśli ustawa wyklucza taki udział oraz choroby wykluczające realizację tych zadań. Orzeczenia w sprawie chorób wykluczających możliwość realizacji zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej wydaje lekarz odpowiedzialny za przeprowadzanie kwalifikacji wojskowej.
  • Art. 3 Obywatele zamieszkujący we wspólnym gospodarstwie domowym oraz osoby mieszkające samodzielnie zobowiązane są do zapewnienia na własny użytek zapasów żywności, wody pitnej oraz podstawowych leków i środków medycznych na okres 7 dni.
  • Art. 4 W celu zapewnianie zdrowia i życia obywateli władze każdej gminy, powiatu oraz województwa samorządowego mają obowiązek budowy na terenie zarządzanego samorządu terytorialnego lokalnego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w oparciu o zasoby własne.
  • Art. 5 Władze każdej gminy, powiatu oraz województwa samorządowego w ramach podległych struktur i jednostek organizacyjnych działania tworzą drużyny pomocy przedmedycznej i inne rodzaje drużyny obrony cywilnej niezbędne do ratowania życia i zdrowia ludzi oraz utrzymania ciągłości działania zarządzanej przez samorząd infrastruktury kierując na bieżąco ich działaniami.
  • Art. 6 Zadanie budowy lokalnego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w oparciu o zasoby własne spoczywa także na jednostkach pomocniczych gminnego samorządu terytorialnego w postaci sołectw dla gmin wiejskich oraz dzielnic dla gmin miejskich.
  • Art. 7 Obowiązek budowy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej spoczywa na operatorach infrastruktury państwa w oparciu o zasoby własne. Operatorzy infrastruktury krytycznej w ramach podległych struktur i jednostek organizacyjnych tworzą drużyny pomocy przedmedycznej oraz inne rodzaje drużyn obrony cywilnej niezbędne do ratowania życia i zdrowia ludzi oraz utrzymania ciągłości działania zarządzanej infrastruktury krytycznej.        Zaangażowanie operatorów infrastruktury krytycznej w obowiązek budowy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w oparciu o zasoby własne skutkuje wprowadzeniem przez państwo odpowiednich zwolnień podatkowych w stosunku do podmiotów gospodarczych będących operatorami infrastruktury krytycznej.
  • Art. 8 Rząd jest odpowiedzialny za utrzymanie niezbędnych zasobów materiałowych zgromadzonych w rezerwach na potrzeby ochrony ludności, obrony cywilnej i infrastruktury niezbędnej do funkcjonowania ludności w szczególności poprzez finansowanie działań i zakupów Agencji Ochrony Ludności, Obrony Cywilnej i Rezerw Materiałowych.      Agencja Ochrony Ludności, Obrony Cywilnej i Rezerw Materiałowych ma obowiązek posiadać: sieć magazynów powiatowych – właściwych do zaopatrywania aglomeracji miejskich w niezbędne zasoby do ratowania zdrowia i życia ludzi; sieć magazynów wojewódzkich – właściwych do zaopatrywania każdego województwa w niezbędne zasoby do ratowania zdrowia i życia ludzi; sieć magazynów centralnych jako magazynów rezerw strategicznych na potrzeby występowania sytuacji kryzysowych w państwie.
  • Art. 9 W placówkach oświatowych prowadzących obowiązek edukacji od pierwszej klasy szkoły podstawowej do zakończeniu procesu edukacji w liceach, technikach i szkołach zawodowych realizowany jest edukacyjny obowiązek organizacji szkoleń i ćwiczeń w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej.
  • Art. 10 Odpowiedzialność za funkcjonowanie systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w Rzeczpospolitej Polskiej spoczywa na Radzie Ministrów.                                                                                                                                              Ministrem właściwym w zakresie koordynacji spraw dotyczących budowy systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w Rzeczpospolitej Polskiej jest minister właściwy do spraw wewnętrznych.                                                                            Administracja rządowa w województwach w celu podnoszenia efektywności budowy systemu ochrony ludności, obrony cywilnej i infrastruktury niezbędnej do ratowania życia i zdrowia ludzi oraz utrzymania ciągłości działania zarządzanej przez samorząd infrastruktury może zlecać samorządom realizację zadań w formie dotacji celowych.

Mam nadzieję, że mój głos w dyskusji stanie się przynajmniej impulsem do podjęcia przez władze państwa wiążących decyzji w zakresie rozpoczęci procesu budowy powszechnego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w Polsce.


dr Artur Jagnieża – Przewodniczący Rady Fundacji Instytut Strategii i Bezpieczeństwa

image
Reklama

Reklama

Komentarze

    Reklama