Zatrzymani przez Policję

W przypadku działań Policji zdecydowana większość osób, z którymi rozmawiała delegacja CPT w Polsce, twierdziła, że została potraktowana w prawidłowy sposób. Jednak przedstawiciele CPT w raporcie zaznaczyli, że wysłuchali wielu zarzutów dotyczących fizycznego znęcania się nad zatrzymanymi przez Policję. Autorzy raportu twierdzą, że większość zarzutów odnosiło się do nadmiernego użycia siły przez funkcjonariuszy w momencie zatrzymania. Według CPT odnotowane zostały również zarzuty dotyczące fizycznego znęcania się w trakcie przesłuchań, według delegacji były to głównie uderzenia i kopnięcia. Jak zauważyli członkowie delegacji CPT osoby aresztowane w Polsce nadal odczuwają znaczne ryzyko złego potraktowania ze strony Policji.

Delegacja zauważyła także, że pojawiły się liczne zarzuty co do opóźnionego powiadomienia o aresztowaniu, a także utrudnień w uzyskaniu dostępu do prawnika w trakcie przebywania w policyjnym areszcie. Podkreślono, że CPT bardzo ubolewa z powodu braku rzeczywistego postępu w stosowaniu podstawowych zabezpieczeń przeciwko złemu traktowaniu, które są zalecane przez Komitet i były wskazywane w związku z poprzednimi wizytami. CPT w swoim raporcie zaleca również zwrócenie szczególnej uwagi na instruowanie funkcjonariuszy Policji w kwestii właściwego postępowania w zakresie używania taserów.

Zatrzymani cudzoziemcy

W przypadku Straży Granicznej przedstawiciele CPT w maju zeszłego roku przeprowadzili wizytę w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w Lesznowoli oraz wizytę w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w Białymstoku. Należy podkreślić, że w raporcie można przeczytać, że delegacja CPT nie odnotowała żadnych zarzutów dotyczących fizycznego znęcania się nad zatrzymanymi cudzoziemcami. Jednak zdaniem przedstawicieli CPT, w Białymstoku może występować problem przemocy pomiędzy zatrzymanymi cudzoziemcami. Jeśli chodzi o warunki bytowe, to zdaniem delegacji w ośrodku w w Białymstoku były akceptowalne i zgodne ze standardami, w ośrodek w Lesznowoli charakteryzuje się wysokim standardem. 

CPT wyraził zaniepokojenie faktem, że nadal nie prowadzi się systematycznych i dokładnych badań medycznych zatrzymanych cudzoziemców. Zdaniem delegacji, nawet pomimo wcześniejszych zaleceń CPT, w Polsce tego rodzaju badania lekarskie wciąż odbywały się w obecności funkcjonariuszy Straży Granicznej nie należących do obsługi medycznej. Zaś jeśli chodzi o zabezpieczenie prawne zatrzymanych cudzoziemców, delegacja CPT odnotowała wiele skarg dotyczących braku przekazywania szczegółowych informacji w sprawie decyzji dotyczących ich zatrzymania, a także istniejących odwoławczych środków prawnych. Co więcej, wielu cudzoziemców z którymi tam rozmawiano podkreślało, że brakuje im też środków finansowych na zatrudnienie adwokata.

Więzienia i areszty

CPT w maju zeszłego roku wizytowała również areszty śledcze Warszawa-Służewiec, Warszawa-Białołęka, w Białymstoku, a także obiekty penitencjarne w Gliwicach i w Strzelcach Opolskich. Delegacja doceniła wysiłki polskich władz ukierunkowane na zmniejszenie liczby osadzonych w więzieniach, a także dalsze zmniejszanie liczby osadzonych, określonych statusem "niebezpiecznych" (status "N"). Jednak CPT podkreślił, że nawet pomimo powtarzających się wcześniej zaleceń, minimalny standard 3 m² powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego więźnia, pozostaje wciąż niezmienny i należy dążyć do jego realizacji. 

Co istotne, delegaci z CPT nie otrzymali żadnych zarzutów o fizycznym znęcaniu się nad osadzonymi przez personel kontrolowanych placówek. W raporcie wskazano także, że przemoc pomiędzy więźniami nie była częstym zjawiskiem. W raporcie doceniono także starania zmierzające do zapewnienia skazanym możliwości pracy. W przypadku opieki zdrowotnej  w więzieniach, przedstawiciele CPT zauważyli braki w kwestii dokładnych badań lekarskich po przyjęciu osoby do odbywania kary. Co więcej, w niektórych zauważonych przez twórców raportu przypadkach badanie następowało z opóźnieniem wynoszącym nawet do kilku dni. Ponownie uwypuklono i odnotowano całkowity brak usprawnienia procedury rejestracji i zgłaszania urazów wśród osadzonych.

Zdaniem przedstawicieli CPT prawie wszystkie odwiedzane placówki penitencjarne wymagały pewnego remontu, choć zaznaczono, że w różnym stopniu. Zauważono też, że prace renowacyjne były w nich prowadzone, są zaplanowane albo już trwają. CPT z zadowoleniem przyjął poprawki legislacyjne, na bazie których zwiększyła się możliwość kontaktu tymczasowo aresztowanych i fakt, że zniesiono całkowity zakaz prowadzenia przez nich rozmów telefonicznych. Ponowione zostały sugestie, aby tymczasowo aresztowani mieli prawo do przyjmowania wizyt oraz wykonywania połączeń telefonicznych z zasady, a w zależności od zezwolenia organu sądowego.

Krytycznie ustosunkowano się natomiast do zasad umieszczenia więźniów w celi izolacyjnej. Według CPT polskie władze powinny zmienić przepisy, tak aby maksymalny okres przebywania w izolacji wynosił 14 dni. Ponadto powinien istnieć zakaz sekwencyjnych kar dyscyplinarnych, skutkujących nieprzerwanym okresem odosobnienia przekraczający maksymalny okres dozwolony przez prawo.

Całość raportu dostępna jest na stronie CPT : Poland: Persons taken into police custody still run “appreciable risk” of being ill-treated, says anti-torture committee

Delegacje CPT mają nieograniczony dostęp do miejsc odosobnienia i prawo do poruszania się wewnątrz nich bez ograniczeń. Rozmawiają indywidualnie z osobami pozbawionymi wolności i komunikują się swobodnie z każdym, kto może dostarczyć im potrzebnych informacji. Po każdej wizycie CPT wysyła szczegółowy raport do danego Państwa. Raport ten zawiera wnioski, jak również zalecenia, uwagi i prośby o informacje. CPT zwraca się również o szczegółową odpowiedź w kwestiach podniesionych w raporcie. Te raporty i odpowiedzi stanowią część toczącego się dialogu z poszczególnymi państwami. CPT został ustanowiony przez „Europejską konwencję Rady Europy o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”, która weszła w życie w 1989 r. Jego działania opierają się na artykule 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który mówi, że „nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”.

W kontekście opublikowania obecnego raportu należy przypomnieć, że informacje zebrane przez Komitet, jego sprawozdanie oraz konsultacje z zainteresowaną stroną mają charakter poufny. W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich w 2017 r. zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o złożenie wniosku o upublicznienie raportu. RPO podkreślał wtedy, że upublicznienie raportu ma wartość symboliczną, pokazującą wolę państwa w prowadzeniu dialogu. W ocenie Rzecznika, publikacja sprawozdania CPT ma również wartość edukacyjną. Zaznacza on, że niemal wszystkie wizytowane państwa zdecydowały się na opublikowanie sprawozdań Komitetu.

Do upublicznionego raportu odniosła się Polska Policja. KGP podkreśla, że w swoich codziennych działaniach policjanci kierują się postanowieniami m.in. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a także Europejskiej konwencji o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. W komunikacie podkreślono, że obowiązujące regulacje prawne zapewniają prawa przysługujące stronom postępowania karnego lub w sprawach o wykroczenia i nie ma mowy o stosowaniu przemocy przez funkcjonariuszy. Co więcej, obowiązujące przepisy, w sposób nieodbiegający od norm światowych, gwarantują określone prawa przysługujące zatrzymanym.

Policja podkreśla, że w każdym przypadku zatrzymania osoby, obligatoryjnie sporządzany jest protokół zatrzymania osoby, do którego załącznikiem są pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postępowaniu karnym. Już w pierwszym akapicie protokołu zatrzymania osoby znajdują się podstawy prawne zatrzymania (artykuły odpowiednich aktów prawnych), zaś w dalszej części pierwszej strony protokołu opisane są przyczyny zatrzymania (znajduje się w tym miejscu opis czynu oraz literalnie zacytowana podstawa prawna - treść konkretnego artykułu będącego podstawą zatrzymania). Na drugiej stronie protokołu zatrzymania osoby, znajdują się oświadczenia zatrzymanego (do zaznaczenia w odpowiednim miejscu), a także miejsce na swobodne oświadczenie osoby zatrzymanej w związku z przyczynami zatrzymania i przysługującymi jej prawami. Jak podkreśla Policja, osoba zatrzymana każdorazowo informowana jest o przysługujących jej prawach nie tylko ustnie przez funkcjonariuszy, ale także otrzymuje szczegółową informację na piśmie. KGP przypomina też, że zarówno fakt zapoznania się z protokołem zatrzymania osoby oraz pokwitowanie otrzymania pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postępowaniu karnym osoba zatrzymana każdorazowo potwierdza własnoręcznym podpisem.

Policja zaznaczyła, że przypadki, kiedy doszło do niewłaściwych zachowań funkcjonariuszy stanowią wyjątki, przy czym podkreślić należy, że w sprawach tych działania prowadzi Biuro Spraw Wewnętrznych Policji oraz Biuro Kontroli Komendy Głównej Policji, zwykle z własnej inicjatywy. Wobec funkcjonariuszy, którzy dopuścili się działań niezgodnych z prawem i naruszyły dobre imię formacji, wyciągnięto nie tylko konsekwencje prawne, ale zostali oni także wydaleni ze służby. Jak przekonuje w swoim stanowisku Policja, jej nadrzędnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego z zachowaniem obowiązujących norm prawnych, a wszelkie podejmowane działania realizowane są z poszanowaniem godności osób, których te działania dotyczą.

W Komendzie Głównej Policji działa Pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. ochrony Praw Człowieka. Podobne stanowiska zostały utworzone we wszystkich komendach wojewódzkich Policji w kraju. Zadaniem pełnomocników jest m.in. reagowanie na wszelkie sygnały mogące świadczyć o naruszeniu praw człowieka.

CPT/RPO/Policja/jr