Służba Więzienna (SW) istnieje gdzieś na obrzeżach świadomości zdecydowanej większości ludzi. Jest tak, co zresztą zrozumiałe, pewnie dlatego, że większość z nas nigdy nie miała i najpewniej nie będzie mieć okazji spotkać się ze funkcjonariuszem służby więziennej w związku z wykonywaną przez niego pracą. Jednak Służba Więzienna jest prawie 30 tysięczną formacją, która w systemie bezpieczeństwa państwa zajmuje strategiczne, także z punktu widzenia obywatela, miejsce.

Już w kwietniu ubiegłego roku, podczas konferencji prasowej, wiceminister sprawiedliwości Patryk Jaki zapowiedział gruntowną reformę więziennictwa. Jak dotąd widocznym jej efektem, był szeroko komentowany w mediach, a firmowany przez samego wiceministra Jakiego, program „Praca dla więźniów”. Teraz przyszedł czas na ciąg dalszy zmian w więziennictwie. W najbliższym czasie obejmą one nie tylko system szkolenia i kształcenia funkcjonariuszy, ale też reorganizację więzień, która przyniesie likwidację 14 małych i wyeksploatowanych, jak twierdzi Służba Więzienna, jednostek.

Zmiana ustawy o służbie więziennej

Nowelizacja ustawy o Służbie Więziennej zakłada dwie podstawowe i istotne zmiany. Po pierwsze zmieni się system naboru do służby po drugie, powołana do życia zostanie uczelnia Służby Więziennej. „System szkolenia i doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej wymaga pilnych zmian dostosowujących jego newralgiczne obszary do wymogów współczesności” – czytamy w uzasadnieniu, przedstawionego Sejmowi, rządowego projektu nowelizacji ustawy o Służbie Więziennej.

W myśl nowych regulacji, zmienić ma się sposób prowadzenia naborów do Służby Więziennej. Jeśli ustawa zyska aprobatę posłów, senatorów i w niezmienionej formie trafi na biurko prezydenta, nabory realizowane będą centralnie, a nie tak jak do tej pory regionalnie, przez dyrektorów podstawowych jednostek organizacyjnych. Zmiany zdaniem wnioskodawców, mają wyeliminować nepotyzm i jak to zostało wskazane „niepożądane procesy” podczas kwalifikacji.

Kandydaci do służby w SW

Nie mniejsze zmiany czekają na kandydatów do służby w SW, jeśli chodzi o system kształcenia. Ministerstwo planuje wprowadzić do Służby Więziennej system akademicki. Powołana zostanie do życia uczelnia Służby Więziennej, będąca, jak czytamy w projekcie ustawy, „uczelnią służb państwowych nadzorowaną przez Ministra Sprawiedliwości, działającą na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, posiadającą osobowość prawną, która może realizować proces dydaktyczny również poza swoją siedzibą z wykorzystaniem infrastruktury Służby Więziennej.”

Według regulacji zapisanych w projekcie, po zdanym egzaminie maturalnym kandydat będzie mógł wziąć udział w procesie rekrutacyjnym do uczelni wyższej Służby Więziennej. Po przyjęciu na uczelnię student, zostanie mianowany na pierwszy stopień podoficerski oraz rozpocznie służbę kandydacką (stanie się funkcjonariuszem SW). W ramach tej służby oprócz nauki będzie wykonywać także powierzone obowiązki w zakładach karnych lub aresztach. Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia na funkcjonariuszy czeka zewnętrzny egzamin na pierwszy stopień w korpusie chorążych. Ukończone studia drugiego stopnia oraz zdany egzamin oficerski skutkować będą mianowaniem na pierwszy stopień oficerski.

Inną ścieżką prowadzącą do wstąpienia w szeregi funkcjonariuszy SW jest przystąpienie do centralnej rekrutacji oraz przejście przez kolejne szczeble kadrowej drabiny. W projekcie określone zostały wymogi dotyczące wykształcenia na stanowiskach w poszczególnych korpusach. By awansować, funkcjonariusz będzie zobowiązany do ukończenia szkolenia i zdania odpowiedniego egzaminu. Dopiero jego pozytywny wynik będzie podstawą do nadania wyższego stopnia.

Pierwsze czytanie projektu w Sejmie 

Minister Patryk Jaki uzasadniając projekt zmian w Sejmie przekonywał, że istniejący system penitencjarny państwa wymaga znacznych zmian, a unowocześnienie szkolnictwa i systemu kształcenia jest priorytetem. Jaki wskazał obszary, które jego zdaniem, wymagają poprawy i zmian. Jest to, zdaniem ministra, m.in.:

• nabór do SW, który jest zbyt rozproszony oraz niezbyt przejrzysty i odbywa się poprzez jednostki podstawowe;
• przeszkolenie pracowników oraz funkcjonariuszy jest, szczególnie w początkowym okresie służby, zbyt słabe instytucjonalnie, bowiem istnieją tak naprawdę tylko szkoły zawodowe; pomimo zaplecza badawczego polskiej nauki w obrębie wiktymologii, penitencjarystyki, resocjalizacji, kryminologii, itp.;
• ograniczona zdolność do samodzielnego rozwiązywania problemów przez funkcjonariuszy różnych szczebli;
• brak czytelnych kryteriów rozwoju zawodowego;
• brak odpowiedniego systemu szkolenia pracowników cywilnych.

Trzeba przypomnieć, że dziś system kształcenia i rozwoju zawodowego funkcjonariuszy oraz pracowników cywilnych Służby Więziennej opiera się na działalności czterech ośrodków szkolenia. Są to:

• Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu (COSSW w Kaliszu) – prowadzący większość szkoleń zawodowych funkcjonariuszy Służby Więziennej (szkolenia na pierwszy stopień podoficerski, chorążego i oficerski) oraz większość szkoleń specjalistycznych ochronnych,
• Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kulach wraz z oddziałem zamiejscowym w Sulejowie (OSSW w Kulach) – prowadzący szkolenia zawodowe na pierwszy stopień podoficerski, kursy przygotowawcze oraz część doskonalenia zawodowego (głównie warsztaty profilaktyki stresu oraz treningi umiejętności psychospołecznych),
• Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Popowie (OSSW w Popowie) – prowadzący część szkoleń specjalistycznych pozaochronnych oraz część doskonalenia zawodowego.
• Ośrodek Doskonalenia Kadr Służby Więziennej w Suchej wraz z oddziałem zamiejscowym w Zwartowie (ODK SW w Suchej) – prowadzący część szkoleń specjalistycznych pozaochronnych, część kursów przygotowawczych oraz część doskonalenia zawodowego.

Jak czytamy w uzasadnieniu, proponowane zmiany mają na celu poprawę jakości kształcenia funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz dobór optymalnych kandydatów do służby. W dłuższej perspektywie przyniesie to zdecydowane zwiększenie poziomu kompetencji kadry Służby Więziennej, a to z kolei zwiększy poziom profesjonalizmu w funkcjonowaniu formacji. Reforma kształcenia pośrednio może przyczynić się również do zmiany wizerunku Służby Więziennej. Projektowane rozwiązania stanowią podstawę do wykształcenia w społeczeństwie obrazu Służby Więziennej jako nowoczesnej, fachowej i prężnej organizacji, istotnej dla bezpieczeństwa obywateli i państwa.

Mówiąc o utworzeniu Wyższej Szkoły Kryminologii i Penitencjarystyki, bo tak nazywać ma się uczelnia wyższa Służby Więziennej, trzeba wspomnieć też o kosztach. Utworzenie samej uczelni ma kosztować około 130 mln złotych. Budowa uczelnianego kampusu pochłonąć ma 128 mln zł, a flota pojazdów potrzeba do obsługi szkoły około 1,5 mln zł. W sumie, daje to dość pokaźną kwotę, która ma zostać wygospodarowana w ramach przesunięć w programie modernizacji służby więziennej.

Potrzeba zmian

Bez wątpienia zmiany w Służbie Więziennej są potrzebne. Fakt, że Ministerstwo Sprawiedliwości zdecydowało się na modernizację, tej strategicznej z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa formacji, zasługuje raczej na pochwałę niż krytykę. Środowisko zdaje sobie sprawę z konieczności wprowadzenia tych zmian, jednak obawy budzą nie one same ale to w jaki sposób będą implementowane. Zmiana systemu kształcenia, naboru czy reorganizacja więzień połączona z zakupem nowego sprzętu, broni, budową nowych obiektów jest wyzwaniem ambitnym nawet dla formacji znacznie liczniejszych niż SW.

Zmiany zaproponowane tylko w przedstawionej w Sejmie nowelizacji ustawy o Służbie Więziennej, implikują koszty rzędu setek milionów złotych. Nad projektem pracować będą teraz posłowie z sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka i można się spodziewać, że w niedługim czasie ustawą ponownie, tym razem w głosowaniu, zajmie się Sejm. Proces modernizacji Służby Więziennej trwa. Być może właśnie dzięki temu teraz znacznie częściej gościć będzie ona w coraz szerszej społecznej świadomości.