Jak informuje Europol, w ostatnich latach przeprowadzono dwie duże, skoordynowane akcje pod kryptonimami OPSON XIII i OPSON XIV, których celem było zwalczanie fałszerstw w sektorze spożywczym. Operacja OPSON XIII, realizowana od grudnia 2023 do marca 2024 roku z udziałem 29 państw, OLAF, DG SANTE, DG AGRI oraz Europolu, doprowadziła do zabezpieczenia podrabianej i substandardowej żywności o łącznej wartości 91 milionów euro.

Według branżowego portalu Food Safety News skonfiskowano około 22 000 ton żywności i 850 000 litrów napojów, a służby przeprowadziły ponad 5800 inspekcji, dokonując 104 aresztowań i 184 przeszukania. Dane te pochodzą z raportów branżowych, a nie z oficjalnego komunikatu Europolu.

W ramach działań prowadzonych przez OLAF skonfiskowano około 40 000 litrów nielegalnych napojów alkoholowych, głównie piwa i wina, w operacji obejmującej 15 państw Unii Europejskiej oraz Norwegię. Wśród ujawnionych przypadków znalazły się m.in. fałszerstwa oliwy z oliwek, produktów rybnych i mięsnych – na przykład sprzedaż tańszych olejów jako oliwy premium czy mieszanie gatunków tuńczyka w celu obniżenia kosztów produkcji.

W kolejnej edycji operacji – OPSON XIV – Europol, Interpol i OLAF, we współpracy z 31 państwami, zabezpieczyły produkty spożywcze o łącznej wartości 95 milionów euro. Według World Border Congress oraz Food Safety Magazine zarekwirowano ponad 11,5 miliona kilogramów żywności oraz 1,4 miliona litrów napojów, rozbito 13 zorganizowanych grup przestępczych, zatrzymano 101 osób i wszczęto ponad 600 postępowań karnych.

Wśród przejętych produktów znajdowały się konserwy rybne, przetwory mięsne i alkohol z nielegalnie zmienionymi datami przydatności do spożycia. Jak podaje Europol, ponowne etykietowanie przeterminowanej żywności (tzw. relabelling) stanowi obecnie jeden z istotnych i rosnących trendów w przestępczości żywnościowej w Europie.

Nielegalny obrót żywnością obejmuje fałszowanie składu, zafałszowania pochodzenia geograficznego, błędne oznaczanie produktów ekologicznych oraz ponowne etykietowanie żywności przeterminowanej. Według Food Safety Magazine wśród najczęściej wykrywanych przypadków fałszerstw znajdują się produkty takie jak oliwa z oliwek, mięso, ryby, kawa, przyprawy i alkohole. Nieuczciwe praktyki polegają głównie na zastępowaniu droższych składników tańszymi lub błędnym oznaczaniu kraju pochodzenia. Z punktu widzenia zdrowia publicznego skutki tych działań są poważne.

Jak podaje Food Safety Magazine, fałszowana lub przeterminowana żywność może zawierać bakterie, takie jak Listeria monocytogenes czy Salmonella, a także toksyny i alergeny niewykazane na etykietach. Tentamus Group, międzynarodowa grupa laboratoriów, podkreśla, że konsumenci nie są w stanie rozpoznać takich produktów po wyglądzie czy smaku, co czyni ten proceder wyjątkowo niebezpiecznym i trudnym do wykrycia.

Walka z oszustwami żywnościowymi w Europie jest prowadzona przez Europol, OLAF, Komisję Europejską (DG SANTE), krajowe inspekcje oraz Food Fraud Network (FFN), w ramach której funkcjonuje system Administrative Assistance and Cooperation for Food Fraud (AAC-FF). Jak wynika z raportów Mérieux NutriSciences, liczba zgłoszeń dotyczących podejrzeń oszustw w łańcuchu żywnościowym systematycznie rośnie.

W 2023 roku odnotowano 758 przypadków, co oznacza wzrost o 26,3 proc. w porównaniu z rokiem 2022, a sieć AAC zarejestrowała 3166 powiadomień o niezgodnościach, co stanowi wzrost o 24 proc. rok do roku. W 2022 roku zgłoszono 600 przypadków, a w 2021 roku – 407.

Najnowszy raport Mérieux NutriSciences wskazuje, że w 2024 roku liczba zgłoszeń osiągnęła 1335 w sieci AAC i 1959 w systemie RASFF, co oznacza kolejny wzrost o ponad 20 procent. Dane te dowodzą, że oszustwa żywnościowe mają charakter trwały, systemowy i transgraniczny.

Dane z poszczególnych krajów potwierdzają skalę zjawiska. Według Direction Générale de la Concurrence, de la Consommation et de la Répression des Fraudes we Francji przeprowadzono ponad 64 900 kontroli, nałożono ponad 2300 mandatów administracyjnych (o łącznej wartości około 90 milionów euro) i wszczęto ponad 3400 postępowań karnych. Dane te obejmują różne obszary kontroli, w tym sektor spożywczy.

We Włoszech, według Ministero delle Politiche Agricole Alimentari e Forestali, służby przeprowadziły tysiące inspekcji dotyczących ochrony oznaczeń DOP/IGP/BIO i ujawniły liczne przypadki błędnego oznakowania produktów. W Hiszpanii, jak podaje Guardia Civil, w ramach operacji OPSON XIV zatrzymano dziesiątki osób i zlikwidowano nielegalne łańcuchy dostaw żywności; wartość przejętych towarów stanowiła część ogólnoeuropejskiego wyniku 95 milionów euro.

Komisja Europejska i Tentamus Group podkreślają, że skuteczna walka z nielegalnym handlem żywnością wymaga zwiększenia liczby laboratoriów referencyjnych, wdrażania zaawansowanych metod analitycznych, takich jak analiza DNA, spektroskopia NMR i badania izotopowe, a także wzmocnienia współpracy międzynarodowej oraz edukacji konsumentów w zakresie rozpoznawania i zgłaszania podejrzanych produktów. Według Komisji Europejskiej oszustwa żywnościowe powodują w UE straty rzędu 8–12 miliardów euro rocznie, natomiast Europol informuje, że wartość zabezpieczonych produktów w operacjach OPSON oscyluje w granicach 91–95 milionów euro rocznie.

Nie istnieją oficjalne dane określające pełną wartość nielegalnego obrotu żywnością w Europie, jednak zarówno międzynarodowe operacje, jak i krajowe kontrole wskazują, że zjawisko to ma charakter trwały, zorganizowany i rosnący. Jak podsumowuje Europol, przestępczość żywnościowa pozostaje „trwałym zagrożeniem dla zdrowia publicznego, uczciwej konkurencji i integralności europejskiego rynku”.