Informując o powodach podjęcia kontroli Najwyższa Izba Kontroli przypomniała, że w lutym 2022 r. osadzony Zakładu Karnego w Rzeszowie zamordował wykonującą obowiązki służbowe funkcjonariuszkę Służby Więziennej. Kontrolą objęto Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd SW oraz 10 jednostek penitencjarnych, zlokalizowanych w dziewięciu województwach i dotyczyła okresu od 2021 r. do I poł. 2024 r.

„Służba Więzienna (SW) nie zapewniała odpowiedniego bezpieczeństwa funkcjonariuszom i pracownikom podczas wykonywania zadań służbowych. Po zabójstwie więziennej psycholog w Zakładzie Karnym w Rzeszowie w 2022 roku, co prawda wprowadzono zmiany w ochronie, które miały poprawić bezpieczeństwo funkcjonariuszy, ale nie były one systemowe i trwałe” - brzmi główna konkluzja NIK.

Izba podkreśliła też, że Ministerstwo Sprawiedliwości nie prowadziło systematycznego monitoringu bezpieczeństwa w Służbie Więziennej. Wśród problemów stwierdzonych w trakcie kontroli Izba wymieniła: niedostateczne finansowanie modernizacji infrastruktury (zabrakło ponad 400 mln zł w stosunku do zgłaszanych potrzeb), braki kadrowe i w wyposażeniu ochronnym, a także delegowanie funkcjonariuszy do innych zadań, co obniżało bezpieczeństwo w aresztach śledczych i zakładach karnych.

Ponadto NIK oceniła negatywnie stan systemu zabezpieczeń elektronicznych. „Przy tych wszystkich nieprawidłowościach, należy zaznaczyć, że braki systemowe nadrabiane są zaangażowaniem funkcjonariuszy Służby Więziennej” - dodała Izba.

Odnosząc się do sprawy dotyczącej Zakładu Karnego w Rzeszowie, gdzie doszło do zabójstwa więziennej psycholog, przeprowadzona przez NIK kontrola doraźna potwierdziła, że „do takiej sytuacji przyczyniły się liczne braki systemowe”.

„Z ustaleń tej kontroli oraz analizy przedkontrolnej wynikało, że SW zmagała się ze znacznymi niedoborami kadrowymi, większość jednostek penitencjarnych mieściła się w starych, nieprzystosowanych infrastrukturalnie do wymogów bezpieczeństwa obiektach, a wewnętrzne procedury określające zabezpieczenie funkcjonariuszy przed agresją ze strony osadzonych miały charakter ogólny i nie były w stanie skutecznie zapewnić im bezpieczeństwa” - podała Izba, wskazując też na braki dotyczące urządzeń zabezpieczających.

NIK podała też, że minister sprawiedliwości nie dysponował rzetelnymi informacjami w zakresie bezpieczeństwa funkcjonariuszy SW. „Rozpoznawanie potrzeb w tym obszarze niezasadnie ograniczono jedynie do informacji uzyskiwanych z Centralnego Zarządu SW, gdyż Minister uznał, że rozpoznawanie tych potrzeb jest zadaniem Dyrektora Generalnego SW” - wskazano.

Podkreślono, że jedyna kontrola MS po zdarzeniu w Rzeszowie nie pociągnęła za sobą dalszych działań nadzorczych, co Izba oceniła jako nieprawidłowość. „Kontrole stanowią bowiem podstawowe narzędzie pozyskiwania przez Ministra Sprawiedliwości rzetelnych informacji na temat podległej mu służby” - zaznaczyła NIK, informując też o zmianach regulacji dotyczących bezpieczeństwa w SW od 2022 r.

Izba zwróciła uwagę na realizowany od 2022 r. program modernizacji SW m.in. doposażanie w sprzęt, poprawę warunków pełnienia służby przez funkcjonariuszy i pracowników cywilnych SW. „Zrealizowane w latach 2022-2023 przedsięwzięcia przyczyniły się do zapewnienia funkcjonariuszom i pracownikom SW bezpieczeństwa podczas wykonywania obowiązków służbowych” - oceniła NIK podkreślając, że za niezbędną uważa „kontynuację takiej formy wsparcia SW także w latach kolejnych”.

NIK podała też dane dotyczące więziennictwa w Polsce na koniec 2024 r. System Służby Więziennej składał się wówczas z Centralnego Zarządu SW, 11 Okręgowych Inspektoratów SW, w których funkcjonowały 103 jednostki penitencjarne (areszty śledcze i zakłady karne), podlegających Ministrowi Sprawiedliwości. Liczba funkcjonariuszy i pracowników SW wynosiła wówczas 29 tys. osób. Pojemność wszystkich jednostek penitencjarnych w Polsce wynosiła 84 tys. miejsc, przebywało w nich 69 tys. osadzonych.