Izraelski Instytut ds. Wywiadu i Operacji Specjalnych znany jako Mossad (z hebr. „instytut”) uchodzi dzisiaj za jedną z najlepszych służb specjalnych na świecie. Te opinię Mossad zyskał głównie, dzięki spektakularnym akcjom poza granicami Izraela.
Mossad to również prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalna globalnie nazwa agencji wywiadu, która stała się swoistą marką, weszła do popkultury i stała się bohaterem niezliczonej liczby teorii spiskowych. W krajach muzułmańskich doszło dziś nawet do tego, że jeżeli dzieje się w nich coś niedobrego, od ataku rekinów w Szarm el-Szejch, uszkodzonego światłowodu po trzęsienie ziemi, Mossad jest niemal zawsze pierwszym podejrzanym.
Czytaj też: Hodowanie tożsamości- sprawa więźnia X
Częściowo psychoza w krajach arabskich wynika z doświadczenia, gdyż izraelskie służby specjalne przeprowadziły bądź próbowały dokonać w przeszłości wiele tajnych operacji na ich terytorium. Jedna z nich skończyła się zdemaskowaniem i likwidacją siatki izraelskich agentów, którzy chcieli dokonać zamachów terrorystycznych w Egipcie w 1954 r. i zrzucić odpowiedzialność na muzułmańskich ekstremistów - tzw. afera Lavona. Innym razem agent Mossadu, Eli Cohen zdobył tak wielkie zaufanie władz syryjskich, że był on nawet przymierzany do objęcia stanowiska ministra obrony tego kraju w połowie lat 60-tych.
Współczesne wyzwania i kontrowersje wokół Mossadu
Pogarszająca się sytuacja geopolityczna Izraela, zwłaszcza w obliczu "arabskiej wiosny" powoduje, że służby tego kraju muszą pracować cały czas na najwyższych obrotach. Aktualnie największym zagrożeniem dla państwa w opinii najwyższych władz Izraela jest irański program atomowy, Hezbollah oraz irańska aktywność w Libanie, konflikt Syryjski, który grozi przejęciem broni chemicznej lub biologicznej z arsenałów al-Asada przez sunnickich terrorystów spod znaku al-Kaidy, globalny dżihad i aktywność Hamasu. W percepcji Izraela, poważne niebezpieczeństwo może grozić mu również ze strony Egiptu, gdzie władzę sprawują radykalnie antyizraelscy Bracia Muzułmanie. Prawdopodobnie po obaleniu Hosniego Mubaraka, zachodni sąsiad Izraela przesunął się zdecydowanie wyżej na listę priorytetów izraelskich służb specjalnych.
Czytaj też: Egipt: NASZA RELACJA Z KAIRU: Egipt pozostanie w rękach armii, pytanie jakiej armii?
Rolą Mossadu jest zapobieganie atakom terrorystycznym, uzyskiwaniu broni niekonwencjonalnej przez wrogie podmioty zagraniczne, ochrona izraelskich obywateli za granicą oraz współpraca z innymi służbami i izraelskim wojskiem. Realizacji tych zadań w wyżej zdefiniowanych kontekstach służyć może nie tylko zbieranie i przetwarzanie informacji, ale również likwidacja szczególnie niebezpiecznych osób - terrorystów, co wielokrotnie, jak wynika z ujawnionych informacji, miało miejsce w przeszłości. W kontekście irańskim rolą Mossadu jest również przeciwdziałanie potencjalnym zamachom na izraelskich obywateli poza granicami kraju.
Czytaj też: Iran oficjalnie odcina się od zamachu w Burgas
W ostatnich latach Mossad oskarżono m.in. o zamordowanie irańskich naukowców pracujących nad programem atomowym, wojskowego przywódcy Hezbollahu Imada al-Moghniyi (odpowiedzialnego za wiele zamachów bombowych, w tym na amerykańskie koszary w Bejrucie w 1983 r.) w Damaszku w 2008 r., czy Mahmuda al-Mabhuha w Dubaju w 2010 r. Choć sam wywiad izraelski nie przyznaje się oczywiście do ich dokonania, przynajmniej na razie, w świetle priorytetów Mossadu wydaje się to prawdopodobne. Zainteresowane państwa, czyli Iran, Syria, Liban i ZEA nie mają wątpliwości, że sprawcą był właśnie Izrael.
Czytaj też: Kim pan jest, panie de Villiers?
W związku ze sprawą zamordowania al-Mabhuha, twórcy zbrojnego ramienia Hamasu - brygad Ezz ad-Dina al-Qassama, wypłynęła przy okazji kwestia kradzieży i tworzenia sztucznej tożsamości dla agentów Mossadu. Szerzej pisaliśmy o tym na defence24.pl w artykule: Hodowanie tożsamości- sprawa więźnia X. Ważne jest też to, że zabójcy mieli posłużyć się paszportami australijskimi, brytyjskimi i niemieckimi.
Polskie wątki w działalności Mossadu
Sprawa al-Mabhuha i posłużenia się przez zamachowców zagranicznymi paszportami otarła się również o Polskę. Otóż w czerwcu 2010 roku Polska Agencja Prasowa poinformowała o zatrzymaniu mężczyzny, który chciał wjechać do Polski z paszportem na nazwisko Uri Brodsky. Niemiecki tygodni "Der Spiegel" napisał z kolei, że Brodsky miał pracować dla Mossadu w Niemczech i uczestniczyć w logistycznych przygotowaniach zamachu na al-Mabhuha - chodziło o pozyskanie niemieckich paszportów dla likwidatorów.
Czytaj też: Stany Zjednoczone zrobią wszystko, aby Iran nie zdobył broni atomowej
Jeszcze ciekawsza, choć nie potwierdzona w oficjalnych źródłach, była przygotowana we współpracy z Mossadem operacja MOST, polegająca na przerzucie w dziesiątek tysięcy Żydów na przełomie lat 80-tych i 90-tych z ZSRR przez Polskę do Izraela. Na operację zgodę wyrazić miał ówczesny premier RP Tadeusz Mazowiecki, a nad jej przebiegiem czuwać polski wywiad i kontrwywiad. Polska miała otrzymać za to, m.in. umorzenie długów w wysokości 3,5 mld dolarów. Transfer żydowskich emigrantów miał odbywać się przez Terespol do Warszawy, a stamtąd samolotem izraelskich linii lotniczych do Tel Awiwu. O akcji dowiedzieć mieli się Palestyńczycy, którzy bez powodzenia usiłowali dokonać zamachu na osłanianych przez polskich komandosów Żydów. Efektem współpracy polsko - izraelsko - amerykańskiej miał być również zamach na polskiego attache handlowego w Bejrucie, Bogdana Serkisa. Sprawę opisał Hubert Królikowski w książce pt. Wojskowa jednostka specjalna GROM, Gdańsk 2001, s. 30-33.
A propos palestyńskich terrorystów, izraelski wywiad mógł stać za próbą zabicia w Warszawie w 1981 r. Abu Dawuda, jednego z terrorystów odpowiedzialnych za zamordowanie izraelskich sportowców na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972 r. O udział w zamachu oskarżał Izraelczyków sam Abu Dawud w wywiadzie przeprowadzonym przez Superwizjer TVN24.
W 2012 r. z kolei Polską wstrząsnęła informacja o rzekomym nadaniu przez RP honorowego obywatelstwa dla byłego dyrektora Mossadu Meira Dagana. Po zaprzeczeniach polskiego MSZ-u okazało się, że dziennikarz izraelski Josi Mellman pomylił się i miał na myśli uhonorowanie Dagana honorową odznaką za bliżej nieokreślone zasługi dla RP, co i tak byłoby ewenementem na skalę światową.
Powstanie Mossadu
Korzenie izraelskiego wywiadu zagranicznego sięgają już 1940 roku, gdy powstała informacyjna służba żydowskiej organizacji paramilitarnej Hagany - Shai (Sherut Yediot). Jej rolą było zbieranie informacji, także za granicą, wspieranie żydowskiej imigracji do Palestyny Mandatowej oraz przygotowywanie operacji wojskowych.
Decyzję o utworzeniu służb specjalnych Izraela podjął 7 czerwca 1948 r. premier Ben Gurion po spotkaniu z pracownikiem Departamentu Politycznego Agencji Żydowskiej Reuvenem Shiloahem i szefem Shai, Isserem Beerim, tuż po deklaracji niepodległości tego państwa, ogłoszonej 14 maja 1948 r. Oprócz wywiadu zagranicznego, kierowanego przez Shiloaha, który w czasie wojny podlegał Ministrowi Obrony, a następnie MSZ, utworzono wywiad wojskowy i wewnętrzne służby informacyjne.
Czytaj też: Siły zbrojne Izraela
Tajne służby kierowane przez Shiloaha zajmowały się przede wszystkim nawiązywaniem kontaktów zagranicznych i próbą zawierania sojuszy z niearabskimi państwami muzułmańskimi. Specjalne biuro powstało także, m.in. w Paryżu.
W grudniu 1949 r. Reuven Shiloah stanął na czele nowo powołanego Centralnego Instytutu ds. Koordynacji służb specjalnych co Mossad oficjalnie uznaje za swój początek. W marcu 1951 r. Mossad całkowicie uniezależnił się od MSZ i rozpoczął działalność jako niezależny, scentralizowany organ odpowiadający za całość wywiadu zagranicznego i koordynację działalności wszystkich służb (obecnie tę ostatnią funkcję pełni komitet ds. służb któremu przewodniczy dyrektor Mossadu). Mossad od tego czasu bezpośrednio podlega Premierowi.
Najgłośniejsze akcje Mossadu:
- Porwanie Adolfa Eichmanna
Jedną z pierwszych skutecznych i znanych na całym świecie akcji Wydziału Operacji Specjalnych Mossadu było namierzenie, a następnie porwanie nazistowskiego zbrodniarza Adolfa Eichmanna w Argentynie w 1960 r. Ostatecznie Eichmann został osądzony w Izraelu i skazany na śmierć. Działania Izraelczyków zostały potępione przez Argentynę i Rady Bezpieczeństwa ONZ.
- Eli Cohen
Eli Cohen to najsłynniejszy szpieg w historii Izraela. Zwerbowany przez Aman, ale swoją misję wykonywał dla Mossadu. Dzięki fałszywej tożsamości udało mu się zdobyć zaufanie najwyższych władz Syrii. Był on nawet przymierzany do objęcia stanowiska ministra obrony tego kraju. Pozyskał i przekazał Izraelowi kompletne dane nt. syryjskiej obrony na Wzgórzach Golan, procedury syryjskich sił zbrojnych oraz kompletną listę ich uzbrojenia, co przyczyniło się istotnie do izraelskiego zwycięstwa w Wojnie Sześciodniowej. Cohen został zdemaskowany i stracony w 1965 r.
Czytaj też: Szef izraelskiego wywiadu wojskowego: Iran i Hezbollah tworzą w Syrii 50-tysięczną milicję
- Polowanie na palestyńskich terrorystów
Mossad wytropił i zlikwidował wszystkich z wyjątkiem jednego zamachowców palestyńskiej organizacji Czarny Wrzesień, którzy zamordowali izraelskich sportowców podczas olimpiady w Monachium w 1972 r. Przeżył jedynie Abu Dawud, którego agenci Mossadu próbowali zabić w Warszawie. Ponadto Mossad jest odpowiedzialny za wytropienie i zabicie wielu dowódców paramilitarnych oddziałów palestyńskich i uczestników akcji terrorystycznych przeciwko Izraelowi, jak np. w Tunezji.
- Operacja Thunderbolt
Mossad dostarczył danych wywiadowczych potrzebnych do przeprowadzenia operacji na lotnisku w Ugandzie, gdzie odbito ponad 100 zakładników porwanych przez palestyńskich terrorystów, zabijając 52 porywaczy i żołnierzy ugandyjskich a tracąc jednego żołnierza i 3 zakładników.
- Operacja Sfinks
Agenci Mossadu pozyskali od 1978 do 1981 r. kluczowe informacje dotyczące irackiego programu atomowego - budowy reaktora w Osiraku, dzięki werbunkowi irackiego naukowca we Francji, co umożliwiło atak na reaktor przez izraelskie lotnictwo.
Porażki i skandale wokół Mossadu:
W 1974 r. agenci Mossadu zabili Marokańczyka Ahmeda Boushiki biorąc go za jednego z zamachowców z Monachium. Skończyło się to międzynarodowym skandalem i wypłatą odszkodowania dla rodziny zabitego.
w 1997 r. dwóch agentów Mossadu zostało zdemaskowanych i schwytanych w Jordani, gdy przygotowywali się do zamachu na szefa Hamasu, Khaleda Miszala. Zostali oni ostatecznie wymienieni na dowódcę Hamasu Ahmeda Jasina. Agenci posługiwali się, m.in. paszportami kanadyjskimi, co doprowadziło do kryzysu dyplomatycznego.
Czytaj też: Hezbollah winny zamachu w Burgas, według bułgarskiego MSW
Do ostatnich porażek Mossadu można zaliczyć dopuszczenie do zabicia izraelskich turystów w Burgas, co najprawdopodobniej zostało dokonane przez agentów Hezbollahu.
Kompetencje i organizacja
Mossad funkcjonalnie przypomina polską Agencję Wywiadu, a jego działalność obejmuje podobnie jak w przypadku polskiego wywiadu cywilnego zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze w związku z zagrożeniami zewnętrznymi. Ich realizacja w obecnych realiach wymaga coraz lepszej współpracy z innymi służbami izraelskimi oraz zagranicznymi, np. w kontekście walki z globalnym terroryzmem.
Czytaj też: Były szef wywiadu izraelskiego: częstotliwość izraelskich „chirurgicznych cięć” w Syrii będzie wzrastać
Za realizację wymienionych zadań odpowiadają funkcjonujące w ramach Instytutu ds. Wywiadu i Operacji Specjalnych następujące wydziały:
- Wydział Wywiadowczy: serce Mossadu, odpowiada za gromadzenie i przetwarzanie informacji wywiadowczych za granicą pod przykrywką dyplomatyczną oraz nielegalnie
- Wydział Polityczny i Współpracy: odpowiada za kontakty, zarówno z wywiadami państw zaprzyjaźnionych, jak i z służbami państw nie utrzymujących stosunków dyplomatycznych z Izraelem
- Wydział Operacji Specjalnych: do jego zadań należą najbardziej spektakularne akcje, jak morderstwa, sabotaż, a także przygotowywanie projektów działań paramilitarnych i wojny psychologicznej (informacyjnej)
- Wydział LAP (Wojny Psychologicznej) - odpowiada za prowadzenie wojny psychologicznej, dezinformację i propagandę.
- Wydział Badań - dostarcza regularne raporty wywiadowcze i analizy. Dzieli się na 15 biur utworzonych według kryterium geograficznego.
- Wydział Technologiczny - odpowiada za opracowywanie sprzętu używanego w działaniach wywiadowczych
Początkowo budżet Mossadu wynosił zaledwie 20 tys. szekli izraelskich. Obecnie sięga on, według nieoficjalnych danych, ok. 350 mln dol. amerykańskich rocznie. Jego stały personel liczy ok. 1200 osób. Liczbę tajnych współpracowników szacuje się nawet na 30 tys. Obecnym szefem Mossadu jest gen. Tamir Pardo.
Marcin Toboła
Literatura:
Michael Bar-Zohar, Nissim Mishal, Mossad: The Greatest Missions of the Israeli Secret Service, New York 2012 (epub edition)
Israel's Silent Defender Ephraim Lapid, Amos Gilboa, Jerusalem 2012 (epub edition)
