Jakiś czas temu w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów opublikowany został projekt nowelizacji Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026. Zmiany – jak podkreślali autorzy – mają na celu usprawnienie realizacji i wydatkowania środków przewidzianych w Programie. Nowelizacja obejmować miała m.in. doprecyzowanie zasad dotyczących liczby nabywanego sprzętu, katalogu podmiotów realizujących zadania oraz możliwości przesuwania środków finansowych pomiędzy obszarami.

„W początkowej fazie realizacji Programu w roku 2025 r. zidentyfikowano kwestie utrudniające szybkie i efektywne wydatkowanie środków przewidzianych w Programie. Przede wszystkim, ilość asortymentu (np. pojazdów straży pożarnej) przeznaczonych do zakupu jest nieproporcjonalnie niska do przeznaczonych środków.” – wskazali autorzy projektu zmian.

Według nich – w ramach programu – możliwy jest zakup większej liczby pojazdów, bez przekraczania limitów finansowych. „Tym samym zasadne jest zapisanie wprost w Programie, że ilość asortymentu ma charakter minimalny, a nie maksymalny i w ramach racjonalnej gospodarki środkami możliwe jest zakupienie większej ilości sprzętu, jeżeli pozwalają na to wolne środki” - czytamy.

Istotnym elementem nowelizacji jest rozszerzenie możliwości przenoszenia wydatków między poszczególnymi obszarami zadaniowymi Programu. „Obecnie możliwe jest łączenie wydatków z obszaru pierwszego i drugiego. Dla uelastycznienia wydatkowania zasadne jest również przenoszenie wydatków z i do obszaru trzeciego. W tym przypadku również nie wpływa to na łączną wysokość wydatków” – podali autorzy.

Dokument miał zostać przyjęty podczas ostatniego posiedzenia Rady Ministrów. Jak się jednak okazało, w ostatniej chwili został zdjęty z porządku obrad. Co ciekawe, do noweli – w dosadnych słowach – odniósł się Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej, który skrytykował zmiany.

Związek, zrzeszający największą liczbę gmin w kraju, w swojej opinii wyraził „zaniepokojenie związane z realnym zagrożeniem braku możliwości wydatkowania środków przeznaczonych na zadania związane z ochrona ludności i obrona cywilną”. Zwrócił także uwagę, że samorządy już wcześniej sygnalizowały konieczność odpowiedniego finansowania i rozsądnego rozłożenia w czasie realizacji zadań.

W opinii ZGWRP podkreślono, że zmiany dotyczące m.in. przenoszenia wydatków między obszarami, opiniowania inwestycji powyżej 50 tys. zł czy budowy obiektów magazynowych w ramach programu „Tarcza Wschód” pojawiają się zbyt późno i w warunkach presji czasowej, która uniemożliwia racjonalne wydatkowanie środków publicznych. „Nie tego oczekiwała strona samorządowa” – stwierdził Związek.

Samorządowcy podkreślają, że z powodu opóźnień w uruchomieniu finansowania, rok 2025 „wydaje się być rokiem straconym”. „Wojewodowie nie przeprowadzili wspólnie z JST (jednostkami samorządu terytorialnego – przyp. red.) żadnego z wymienionych wyżej punktów, bardzo często żądając wkładu własnego do zakupów w ramach Programu. Zakupy pomiędzy poszczególnymi JST się dublują, a wojewodowie podważają zasadność zakupu, gminy rozpoczęły procedury przetargowe umieszczając klauzule o możliwości odstąpienia od realizacji zamówienia w przypadku nieuzyskania dofinansowania” – czytamy w opinii.  

Związek ostatecznie negatywnie zaopiniował projekt zmian, nie kwestionując ich zasadności, lecz wskazując, że „w obecnej sytuacji pod presją czasu nie jest możliwe racjonalne, zgodnie z zasadami PZP (Prawa Zamówień Publicznych – przyp. red.) wydatkowanie środków z Programu” – dodano.

Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej (OLiOC) wprowadzono od 1 stycznia 2025 roku. Łączny budżet programu wynosi 34 mld zł na lata 2025-2026. Program został opracowany na podstawie obowiązującej od początku roku ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej. Skupia się na sześciu kierunkach działań. Chodzi m.in. o inwentaryzację i zwiększenie zasobów ochrony ludności i obrony cywilnej, budowę i modernizację schronów, rozwijanie zdolności reagowania na zagrożenia, a także działania mające zapewnić ciągłość funkcjonowania państwa i dostaw w sytuacjach kryzysu i wojny.

Zakłada również przegląd i sprawdzenie obiektów, które potencjalnie spełniają warunki i mogą służyć za obiekty zbiorowej ochrony. Opinie i dokumentacja techniczna ze sprawdzenia takich obiektów będą jednym z kryteriów wsparcia finansowego udzielanego m.in. na remonty i modernizację budowli ochronnych. W pierwszej kolejności remonty i inwestycje będą nakierowane na obszary objęte Narodowym Programem Odstraszania i Obrony „Tarcza Wschód”, ale także na wskazane przez wojewodów miasta i miejsca szczególnego narażenia. Remontowane będą m.in. schrony pod szkołami, tzw. tysiąclatkami.

Na realizację zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej każdego roku ma być przeznaczone co najmniej 0,3 proc. PKB. W 2025 r. to ponad 16,7 mld zł, z tego ponad 5,1 mld zł to dodatkowe środki na zadania związane z ochroną ludności i obroną cywilną.